Rafa Díez: "A vontade da sociedade vasca non poderá ser menosprezada nin bloqueada"

Sempre se di que as próximas eleccións son moi importantes, pero neste caso parece máis indubidábel. Percibe unha opción real dunha reviravolta importante e un futuro diferente?

Evidentemente, o momento é transcendente. Estamos dando os primeiros pasos nunha nova fase do proceso e estase debuxando un novo mapa político en todos os territorios vascos. Deixamos atrás unilateralmente un escenario de confrontación violenta e bloqueo político e con iso ábrese a oportunidade de avanzar cara á paz e a convivencia democrática, e así mesmo de articular unha alternativa de cambio político e social.

"Revitalizáronse miles e miles de activos, homes e mulleres, para seren protagonistas do novo tempo político e iso ten un enorme valor"

Especialmente destacaría que se revitalizaron miles e miles de activos, homes e mulleres, para seren protagonistas do novo tempo político e iso ten un enorme valor. A marea humana ilusionada polo cambio, identificada con EH Bildu e a aposta da esquerda abertzale, é un capital que non ten ningunha outra forza e para o futuro é a garantía da súa influencia progresiva. O cambio estratéxico que impulsamos foi capaz de revolucionar o panorama político, ilusionar a moitos sectores sociais que estaban na casa. Estou convencido de que a foto do 21-O revelará tanto o movemento de fondo que se percibe en Euskal Herria ou Catalunya como a irrupción con forza de EH Bildu como referencia determinante.

Desde a súa experiencia sindical, até que punto a crise é a prioridade principal das persoas e como chega iso ao voto?

"A resposta á crise é unha batalla política pola democracia e a soberanía"

En primeiro lugar, non hai unha crise económica «estanca» ou illada dunha situación política ou das políticas que emanan desde ámbitos institucionais. A crise sistémica e as súas consecuencias de desemprego, redución de dereitos laborais e sociais, recortes en sector público... é un problema político, de involución antidemocrática. Xa que logo, a resposta á crise, o rexeitamento a este roubo masivo de rendas da maioría social traballadora, é unha batalla política pola democracia e a soberanía. Neste contexto, o peor que nos pode pasar é caer no medo ou a resignación, é interiorizar un conservadorismo paralizante ante as incertezas que loxicamente xorden. O que nos ten que dar «medo» é seguir en mans de posicións políticas convertidas en xestores dos sectores financeiros e especulativos que provocaron a crise. Eses si que dan medo. Así que temos que abordar a realidade con confianza, conviccións, ambición e, tamén, sen infantilismos ideolóxicos. O pulso político-económico aberto é enorme e os procesos de cambio necesitan luces longas e ir establecendo etapas progresivas en función de afianzamentos ideolóxicos e evolución da correlación de forzas. Non podemos esperar resultados con ansiedade e inmediatismo. Hai que os traballar de maneira permanente e progresiva.

EH Bildu pode converterse en receptor dun aluvión de voto basicamente por ese motivo. Como se xestionaría iso?

É verdade que a desconfianza no «modelo PNV», e no «bluff López» e o rexeitamento á fraude do PP nos sitúan ante a posibilidade de cultivar un apoio histórico. Evidentemente iso suporá maior responsabilidade e exixirá, así mesmo, unha correcta interpretación dos resultados. Debemos, ademais, ser conscientes de que estas «ondas» chegan á beira pero que logo teremos que avanzar en terreos máis complicados. Non podemos facer un fin en si mesmo do avance ou até o logro dunha hexemonía institucional, esquecendo a importancia do movemento sindical e social. Ao meu entender, o «proceso de paz», o recoñecemento nacional e o dereito a decidir o noso futuro, o impulso dun modelo socioeconómico alternativo ou o obxectivo dun Estado vasco en Europa estará en función da capacidade de EH Bildu, como forza hexemónica ou non, de influír noutras posicións políticas desde o diálogo e a proposta, desde o debate e a mobilización, para lograr consensos e acordos socialmente maioritarios. Por iso o programa, as propostas de EH Bildu, teñen que compartirse. A sociedade ten que sentirse protagonista.

Se a crise é sistémica, a independencia garante realmente saír do sistema e articular outras políticas?

 "A independencia de Euskal Herria non vai contra ninguén, non é unha ameaza contra ninguén, senón a mellor alternativa"

Contestaría con outra pregunta: «¿Hai saída nun modelo de negación da nación vasca, de dependencia e de imposición como o actual?». Por suposto que non. Seguir neste modelo lévanos á paralización na nosa evolución económica, social e cultural e con iso á morte a lume lento da nosa identidade nacional. A independencia, aínda recoñecendo que estamos nun mundo de interdependencias, é sinónimo de democracia para a sociedade vasca. Ademais, ante as mensaxes falsas e apocalípticas que se expoñen, a independencia de Euskal Herria non vai contra ninguén, non é unha ameaza contra ninguén, senón a mellor alternativa. A dimensión demográfica vasca, o noso modelo produtivo ou a cohesión social reforzan a súa capacidade e virtualidade, e estou convencido da evolución natural do independentismo, por convicción e interese colectivo.

As sucesivas folgas e outros factores deixaron claro o rexeitamento ás políticas de axuste, pero segue sen percibirse con claridade cal é a alternativa, por onde se empezaría polo menos a construír outra cousa... Hai algunha referencia válida?

Si, claro que si, hai alternativas. Hainas en materia fiscal, na repartición do traballo, no impulso ao sector público, no desenvolvemento do tecido produtivo, na política social, na configuración de instrumentos financeiros públicos... Pero, en primeiro lugar, non podemos ser unha «terminal» política suxeita aos «venres de Rajoy», non podemos seguir sufragando os desmáns especulativos de núcleos financeiros e o malgasto ou corrupción masiva estendida no modelo español e por suposto tampouco podemos imitar no marco vasco terapias similares influenciadas por catecismos neoliberais.

Iso si, temos que interiorizar que as alternativas son un problema de correlación de forzas institucional e social. Sen iso, sen conviccións e capacidade de loita, non hai cambios nin alternativas. O cambio non son propostas de laboratorio máis ou menos atractivas ou coherentes, senón dispor dun poder social organizado capaz de ir progresivamente modulando unha alternativa económica e social. Esta concepción é básica para evitar frustracións e non caer en «cambios» que caducan na propia xornada electoral.

En canto a modelos, non podemos ser reféns de ningún concreto, aínda que si existan experiencias (Islandia, países nórdicos...) que son trasladábeis ao marco vasco.

Hai unha contradición á vista. Neste momento unha estratexia independentista requiriría da unidade de acción co PNV, que á súa vez é un obstáculo para construír outro sistema socioeconómico. Como se resolve?

Como sinala, un proceso independentista necesita maiorías políticas e sociais e xa que logo será indispensábel tecer compromisos, complicidades e acordos. Doutra banda, é evidente que a constitución desas maiorías é incompatíbel con doutrinas neoliberais xeradoras de desigualdade e desvertebración social: está claro que o neoliberalismo é antagónico á extensión do solo social independentista. Dito isto, entendo que o avance do soberanismo e a forza do espazo social organizado irá influíndo en forzas políticas como PNV, PSE, PSN... que necesitan o seu propio «Zutik Euskal Herria» para situarse na nova fase. As súas posicións, cómodas no bloqueo, quedaron vellas e agarrotadas. Ademais, paralelamente iranse activando espazos de pensamento, achega e compromiso noutros ámbitos. Este capital emerxente, clave no proceso catalán, estase conformando e sería bo que se canalizase nun think tank nacional.

"O neoliberalismo é antagónico á extensión do solo social independentista"

E co PNV, que? Penso que as súas marxes para a ambigüidade e a indefinición son moi reducidos. Hoxe o carril central está no soberanismo e non hai espazo intermedio entre este e o actual constitucionalismo. Ademais, a forza do independentismo e a posición do sindicalismo abertzale dificúltanlle enormemente alianzas que lle levarían a un desgaste rápido. Vemos tamén que o exemplo catalán está pondo moi incómodo e nervioso ao PNV. Xa que logo, desde a vontade de acordos non debemos ter hipóteses pechadas ou preconcibidas. Iso si, ogallá o PNV se sume sen ‘escapismos’ ao obxectivo dun Estado vasco en Europa, como reclamaba a plural Diada.

Para a independencia fai falta unha alianza interclasista? É factíbel que empresarios aposten por esta opción?

Expúxeno anteriormente. Ademais, diría que o interclasismo está na propia posición e voto a EH Bildu ou PNV, máis alá dunha análise ideolóxica das propostas de cada cal. Paréceme indispensábel desenvolver espazos (empresarios, directivos...) que acheguen aos retos políticos e económicos. Cónstame neste sentido un interese e reflexión in crescendo nalgúns círculos empresariais sobre o potencial e a viabilidade dun proxecto nacional, máxime coa deriva do proxecto español e o efecto lastre para a economía vasca. Somos un pobo pequeno, non temos recursos naturais sobre os que pivotar un modelo económico, o noso capital básico é o humano: capacidade de creación, innovación, organización e esforzo colectivo.

Con que se queda da xestión de Bildu en Gipuzkoa?

É prematuro facer balances tras a herdanza deixada polo «modelo de xestión PNV» e o contexto global. Pero penso que existen indicadores e realidades suficientes para considerar que estamos no inicio dunha xestión institucional ao servizo doutros valores. Destacaría a seriedade, rigor e transparencia como ingredientes para avanzar en cambios cada vez máis ambiciosos, a pesar da impresentábel «fronte anti-Bildu» e o acoso de lobbys moi concretos desde o minuto 1, que demostra o medo de certos sectores a un cambio en Gipuzkoa.

Ábrense as portas á resolución do conflito. Como ve a situación actual?

"A opción do PP está sendo emlamar o clima político"

O máis conveniente e desexado, en términos de cohesión social, sería avanzar con máis celeridade cara a un escenario de paz, normalización democrática e reconciliación, asentando un chan sólido para un debate e diálogo político sereno e profundo. Desgraciadamente, a opción do PP está sendo emlamar o clima político. Ante esta opción pola non-solución, a sociedade vasca ten unha aposta e unha vontade clara, e a ese desexo moi maioritario ten que seguir contribuíndo a esquerda abertzale desenvolvendo e influíndo en novos pasos. Non debemos estar supeditados ao ritmo do PP no «proceso de paz», senón que a unilateralidade ten que seguir consolidando o noso compromiso e credibilidade coa sociedade vasca e a comunidade internacional, e ao mesmo tempo debilitar as posicións inmobilistas do PP.

Supoñamos que segue o bloqueo. Que efectos provocaría a medio-longo prazo?

O proceso está desenvolvéndose a velocidades distintas segundo variábeis de análises, parece que imos aos tombos e en ocasións pode parecer que estamos estancados. A nivel político, o cambio está sendo moi rápido en correlacións de forza: impulso do independentismo, desgaste do constitucionalismo, crise política nos gobernos de Gasteiz e Iruñea... Nun espazo curto de tempo maduráronse condicións tanto para un diálogo e debate político inaprazábel como para profundar a estratexia independentista, todo iso nunha conxuntura internacional de desgaste dos estados que está fomentando movementos independentistas en Escocia, Quebec, Flandria, Catalunya... nunha onda histórica que Euskal Herria está en condicións de alcanzar. E este avance, impensábel para moitos fai só dous anos, foi respondido polo Estado cun bloqueo do «proceso de paz». A situación de presos e exiliados, xuízos políticos, ameazas de ilegalización, prohibición de manifestacións... denotan o interese do PP por enlamar a fase aberta retardando unha evolución política que se lle vai das mans.

"Por encima de trabas e ata provocacións, o camiño aberto é imparábel e a esquerda abertzale seguirá achegando iniciativas"

¿Como avanzar? Por encima de trabas e ata provocacións, o camiño aberto é imparábel e a esquerda abertzale seguirá achegando iniciativas. Sen entrar en especulacións temporais, estou convencido de que a sociedade vasca e a comunidade internacional serán determinantes para mover os parámetros actuais do «proceso de paz» e que o 21-O será importante para lograr un punto de inflexión. Na miña opinión nos próximos meses debemos levar a Declaración de Aiete a todos os recunchos de Euskal Herria, dotándoa de cobertura. Así mesmo as institucións teñen que mostrar o seu apoio conformando unha onda que condicione as actuais posicións do Estado e unha dinámica similar ten que se traballar a nivel internacional.

Superada a ilegalización, como cre que se vai activar o diálogo entre partidos?

A legalización de Sortu e as eleccións do 21-O son un abrelatas. Non hai xustificacións de ningún tipo para ‘escapismos’ ou dilacións, a sociedade vasca reclama espazos inclusivos para asentar consensos básicos entre todas as forzas políticas. Neste sentido, os proxectos políticos, por moi antagónicos que sexan, non deben ser obstáculos para buscar e lograr consensos básicos ao redor dos dereitos individuais e colectivos e o compromiso de respectar a vontade democrática da sociedade vasca, sexa cal for. E iso si, se algún sector se nega ou boicotea ese diálogo e procura de consensos, estaremos ante a necesidade de optar por unilateralidades políticas para canalizar a vontade da cidadanía. Rematou a fase de bloqueos e escusas. A vontade da sociedade vasca non poderá ser menosprezada nin bloqueada.

Arnaldo Otegi vén de afirmar no seu libro que a esquerda abertzale estaba en risco de estrelarse e agora EH Bildu está na pugna por gañar as eleccións. Supoño que estarán satisfeitos. Sorpréndelle a facilidade con que se instalou na centralidade do país? ¿Cal é o seu tope?

Efectivamente, estamos moi satisfeitos pola evolución dos acontecementos, aínda que nos custou a prisión. Nós eramos conscientes tanto da imperiosa necesidade do cambio estratéxico como da súa potencialidade. Non diría que todo o sucedido estaba «previsto», pero en concreto non me sorprendeu o avance espectacular do bloque soberanista; a confianza que tíñamos na sociedade vasca era moi grande ante opinións máis escépticas ou incrédulas.

"Reformaron a Constitución en poucos días por orde dos mercados e con todo utilizan a mesma Constitución como tótem intocábel ante as reclamacións de soberanía"

O que si me sorprendeu é a incapacidade do Estado e a súa clase política para valorar a dimensión do cambio en Euskal Herria co fin da actividade de ETA e o seu efecto dominó na agudización da crise do modelo territorial. Esa ausencia de reflexión está profundando a crise global do Estado e facilitando o avance independentista. Cando no verán de 2010, formando parte dunha delegación da esquerda abertzale, nos reunimos cos máximos responsábeis de medios de comunicación do Estado, ademais de exporlles con claridade a envergadura do cambio de estratexia debuxámoslles un escenario desta natureza, facendo fincapé na falta de reflexión en clave de Estado sobre cuestións estruturais como modelo territorial ou modelo produtivo. ¿E cal foi a evolución? Máis fuxir dos problemas de fondo, máis curtopracismo e parche, máis reflexións que están na pura propaganda partidaria... Iso si, foron capaces de reformar a Constitución en poucos días por orde dos mercados e con todo utilizan a mesma Constitución como tótem intocábel ante as reclamacións maioritarias de Euskal Herria ou Catalunya. Este espazo está sendo ocupado por sectores ultras que, á súa vez, son unha fábrica de independentismo e desafección ao Estado.