Catro anos para retocar o Estatuto ou abrir a porta á independencia de Euskadi

En apenas sete días, nun mesmo escenario -o BEC-, Iñigo Urkullu e Arnaldo Otegi debuxaron cales son as súas propostas para o próximo debate político sobre o marco. Un diálogo multipartito que se dá por seguro por tres cuestións endóxenas (a recuperación dun parlamento sen exclusións, a segura e rotunda maioría abertzale e a coincidencia en que o Estatuto de Gernika está cando menos obsoleto) e por outras máis exóxenas (a crise do Estado español, a deriva catalá, o punto cuarto da Declaración de Aiete...).

Articúlese como se articule, sexa onde sexa, resulta indubidábel -e imposíbel de impedir unha vez concluída a acción armada de ETA- que ese diálogo se producirá, así que todos os partidos van tomando posicións nesta campaña.

Volvendo ao principio, Urkullu e Otegi coinciden en que fai falta un novo marco xurídico, en que a cuestión ten que abordarse e en que o dereito a decidir debe ser a nova chave de bóveda. Mais a partir de aí chegan as diferenzas.

Así, o dirixente do PNV recuperou a formulación de entrada de Juan José Ibarretxe que incidía no dereito a decidir vasco mais o abocaba irremediabelmente ao pacto co Estado español. É o que se desprende da súa intervención no Bizkaia Area, onde dixo que o novo status que expón o PNV para 2015 debe manter a liña histórica de «cohabitación responsábel» co Estado español, dentro dun esquema de «bilateralidade efectiva» e «soberanías compartidas mirando a Europa». Todo isto o etiqueta Urkullu así: «Dereito a decidir suxeito a pacto».

Fronte a esta ambigüidade, Otegi foi moito máis claro na intervención gravada desde o cárcere de Logroño para o acto central de EH Bildu. O líder independentista preso animou ao diálogo para buscar un novo acordo, mais dixo que primeiro os independentistas de esquerda deben facerse unha pregunta: «Tras décadas de oferta permanente ao Estado español para un acordo de mínimos democrático, é posíbel aínda? Podemos dar por bo un marco que non acepte a plena soberanía?». E respondeuse a si propio deseguido: «Non. O ciclo da autonomía acabouse». [Cronoloxía: De Anoeta a día de hoxe]

Este cruzamento de mensaxes reflexa pois cales son as dúas opcións principais en xogo para a próxima lexislatura: reformar o actual Estatuto sobre a base dun dereito a decidir restrinxido, o que podería ser un certo avance mais en ningún caso un salto no esquema deseñado fai 35 anos, ou cambiar de raíz ese marco para abrir ao fin as portas a todas as opcións, incluída a independencia.
Hai outras propostas, claro, mais ás cales se augura moito menos apoio electoral: desde o PP que quere deixar todo como está ao PSE que abre a porta a unha reforma estatutaria continuista e prevense contra unha consulta. Ezker Anitza postula o federalismo e UPyD unha recentralización.

Outra opción a Madrid ou non?

A formulación de Urkullu foi eloxiada por medios españois como exemplo de moderación nas actuais circunstancias de crise económica que abura o Estado, e tacticamente xustifícase como un intento de non asustar o PSE para evitar a repetición do choque de «frontes» producido tras o Acordo de Lizarra-Garazi e prolongado até mediados da pasada década (desde 2007, o debate político sobre o marco simplemente estivo desaparecido).

Con todo, resulta evidente tamén que ambas as situacións históricas non son equiparábeis. Se as previsións se cumpren, a cidadanía da CAV xa non está dividida en dúas metades, senón que os soberanistas terán unha porcentaxe histórica de dous terzos no Parlamento. Tamén é notorio que en todos estes anos o Estado español non deu opción algunha de acordo, coa portada do Congreso a Ibarretxe en 2005 e o rexeitamento do PSOE ao acordo político no último intento do proceso de negociación en 2007 como exemplos máis nítidos. E, xunto a iso, resulta obvio que o contexto xeral cambiou, pola crise global do Estado español ou os procesos soberanistas en marcha en Catalunya, Escocia, Flandes ou Quebec. Todo iso levou a Otegi o sábado a deixar caer que o tren vasco escapóuselle ao Estado español, que tras rexeitar as opcións de finiquitar o conflito vasco mediante unha solución política pactada, agora abocouse a si propio a se enfrontar a unha demanda independentista pura e dura.

Loiola, no programa jelkide

A contundencia das voces de Urkullu e Otegi sobrepúxose por riba dos programas, que son máis matizados. Así, a candidata a lehendakari de EH Bildu, Laura Mintegi, centra máis o seu discurso en propor acordos amplos para avanzar cara ao dereito a decidir, sempre tendo a «Euskal Herria libre» no horizonte como opción preferida.

Pola súa banda, no programa do PNV non existen tantas matizacións e adxectivos para o dereito a decidir como as que verbaliza Urkullu. Ademais, chama a atención que no programa do PNV se inclúe unha reivindicación de «as bases do que puido ser Acordo de Loiola», negociado a tres bandas polos jelkides, o PSE e a esquerda abertzale en 2006. O PNV expón aí cousas que non coinciden co discurso do seu líder, como esta: «Necesitamos un acordo de maiorías con ampla base, que debe incorporar a igualdade de condicións para materializar calquera proxecto político, algo que non ocorre na práctica, porque mentres o PP ou o PSOE teñen constitucionalizada a súa nación, a sociedade vasca non ten recoñecido o dereito».