Parecía que estábamos a ver a luz tras a pandemia Covid-19, que os fondos Next Generation permitirían traballar por un entorno sostible, descarbonizado, e que a Axenda 2030 contribuiría a lograr unha sociedade desenvolvida e igualitaria. A realidade amosou unha vez máis as miserias da sociedade actual, minusvalorando o valor da vida e resaltando que a economía globalizada estaba fortemente vencellada ás tensións xeopolíticas e aos intereses estratéxicos.
Xunto cos incrementos dos prezos de bens básicos e servizos estruturais, que lesionan tanto a economía doméstica como a actividade empresarial, e coa ameaza da estanflación, destacan as debilidades deste modelo enerxético fósil, causante do cambio climático e de pobreza. Só era cuestión de tempo que esta tormenta perfecta (eléctrica e de combustibles) descargase e danase a eficiencia socioeconómica dos países con dependencia no subministro.
Cómpre preguntarse que factores explican esta paralizante suba dos prezos da electricidade para formular posibles solucións. De xeito xeral, o sistema de fixación de prezos e os dereitos de emisión de CO2 asumen gran parte da responsabilidade. Na produción de electricidade, o mix de tecnoloxías que participan é heteroxéneo na produción, no servizo que presta, nos custos, na dispoñibilidade e no impacto ambiental. As enerxías renovables son autóctonas, con maior respecto ambiental, localizadas onde producen, con custos que tenden a ser mínimos en canto á fixación do prezo. É moi diferente no caso do gas, importado, cun prezo fixado en mercados internacionais, moi sensibles ante calquera conflito, que operan co valor a futuro, no curto e no longo prazo.
A eliminación do gas do sistema de fixación de prezos sería unha solución inmediata, acompañada da actuación fiscal
A tecnoloxía que fixa o prezo é a última que entra no sistema, a máis cara, o gas. Todas as tecnoloxías anteriores pasan a ser remuneradas ao prezo da máis cara, en forma de "beneficios caídos do ceo" para as empresas produtoras da electricidade, que cunha posición dominante, trasládaos á factura do consumidor final. O resultado é un disparate de prezos e un mercado eléctrico ineficiente, mal chamado marxinalista. Polo tanto, a eliminación do gas do sistema de fixación de prezos sería unha solución inmediata pero non toda a solución. Outro factor é a carga fiscal asociada á electricidade, diferente por países, e tendo en España dous impostos (sobre a produción e o consumo). Partindo da complexidade propia de calquera actuación fiscal polo seu impacto no orzamento público, debería reflectirse a condición de "ben-servizo básico e estrutural" da electricidade cando se definise a tributación a aplicar.
A través dos acordos vencellados ao Acordo de Kyoto, os países acordaron uns límites ás emisións contaminantes para obter electricidade, que se xestionan a través do mercado dos dereitos. Estes dereitos son cada vez máis escasos e caros para as empresas, que os repercuten ao prezo da electricidade. Como posible solución, controlar a evolución destes valores ou apoiar unha transición enerxética real e "verde", en paralelo coa creación dun mix eléctrico mais renovable.
En Galicia, os datos do Instituto Enerxético de Galicia (Inega) no período 2008-2020 indican que os recursos fósiles dominan a composición do sistema enerxético, cunha tendencia errática da importación de cru de petróleo e produtos derivados, carbón e gas natural, e cunha demanda notablemente descendente no período de impacto da pandemia da Covid-19. No ámbito das renovables, a enerxía eólica desenvolveuse desde 1995, chegando a ser rexión produtora líder a nivel de España e referente en Europa. Os datos do Inega indican que está empezando a repuntar desde o ano 2018, ao sufrir de forma notable o impacto da crise sistémica de 2008 e de normativas que frearon o seu desenvolvemento por múltiples factores. Pero o proceso de expansión eólica non foi suficiente en capacidade, tampouco incluínte nos axentes partícipes, estable no seu avance, nin respectuoso co entorno.
O contraste dos datos públicos amosa un "shock eólico" caracterizado por concentración de parques eólicos en zonas case saturadas e/ou en zonas protexidas de alto valor ambiental; por proxectos de repotenciamento que implican maior impacto ambiental tanto polo proceso de cambio de aeroxeradores como polo tamaño dos mesmos e que poden quedar excluídos da obriga do canon eólico (algún dos proxectos foi anulado por sentenza xudicial); por unha crecente oposición social aos novos proxectos que xeran invisibilidade dos propietarios dos terreos e non respectan o mundo rural. En definitiva, por actuacións extremadamente produtivistas que non contribúen á xeración do benestar social.
Aínda que en Galicia sabemos que "nunca choveu que non escampara", converter este modelo ineficiente nun sistema enerxético sostible e "humanista" esixirá unha profunda transformación estrutural e institucional, tamén alén das nosas fronteiras.
