Planificación central e emerxentismo

Hilferding, en 1910, imaxinou como sería a concentración total da actividade económica nun só grupo industrial monopolizado, como consecuencia da tendencia á concentración do capital e resultado do proceso, daríase entón un "cártel xeral". Toda a produción capitalista é regulada por una instancia que determina o volume da produción en tódalas súas esferas. Lenin, no seu famoso O imperialismo, fase superior do capitalismo, toma moito de Hilferding. Do futurible “cártel xeral” diría que “nese intre de concentración todo estaría preparado para desposuír os propietarios desa instancia e substituíla pola planificación socialista”. A evolución da planificación socialista tivo algunha variante da seguinte secuencia: o primeiro grande éxito foi o Plan de electrificación de Rusia (o Goelro), que levou Lenin a dicir: “socialismo é o poder dos soviets máis o plan de electrificación”. O plan de electrificación foi un éxito sen precedentes. Uns anos despois o Goelro estendíase a outras esferas da economía, e decididamente en 1928 Stalin elimina definitivamente a burguesía para rexer toda a actividade económica a través do Plan central: o Gosplan. A partir de aí toda a economía soviética obedece as ordes pormenorizadas do Plan central: inaugúrase a “economía obediente” en expresión de Sokoloff. O Plan central tivo notables éxitos: deu realizado a “industrialización forzada” e nos anos 1940 a URSS estivo en condicións de confrontar, e finalmente vencer, a agresiva e soberbia Alemaña de Hitler. Isto, a base de tremendos esmagamentos da poboación, incluído o Holodomor de Ucraína, de masivas escravizacións no Gulag e dunha concentración do poder nun ápice minúsculo, concentración de poder e terror para a poboación que eran todo o contrario do que o socialismo pretendía: o socialismo sempre se pronunciou a prol dunha sociedade libre e da democratización máis radical do poder social. O certo é que a economía soviética foi periclitando conforme se ía facendo máis complexa. Fixéronse intentos de introducir o mercado, pero non foi posible: entre os argumentos para dar marcha atrás a estas reformas era frecuente o argumento: “o mercado debilita o Estado”, cousa difícil de comprender cando o comunismo sempre foi partidario da “extinción” do Estado, unha vez emerxese a sociedade sen clases. Janos Kornai, o grande economista húngaro, despois de tanto lidar coas reformas, acaba por recoñecer: “a idea básica do socialismo [administrativo] de mercado sinxelamente fracasou (...). Chegou a hora de confrontar este feito. O repudio da orde social que o socialismo administrativo creou é taxativo: “a xente asocia a “orde” con ideas tenebrosas: tanques e encarceramentos, e a ruína existencial de persoas”. Teño que recoñecer a miña primeira fascinación coa planificación, mesmo ata chegar a considerar, de mozo, a planificación como a “grande aventura da humanidade”. Ó estudalo e vivilo en profundidade houben trabar amargamente o po, anque tamén teremos que reparar en que a ausencia dun programa estratéxico de goberno leva tamén á ruína existencial dunha sociedade. Hoxe son emerxentista. Entendamos por sistema complexo, con Tello: “un sistema formado por moitos compoñentes, en xeral heteroxéneos e con interaccións non lineais, no que aparecen propiedades emerxentes, é dicir, que non estaban nos seus constituíntes e onde ademais, se os sistemas son abertos, xérase autoorganización”. Ser de ideoloxía emerxentista, como adoito autodefinirme, é ter unha confianza básica na capacidade dos sistemas complexos para xerar propiedades que emerxen de relacións sinxelas entre as súas partes elementais. No caso das sociedades humanas, que das relacións libres entre as persoas emerxe unha orde social, unha creatividade e unhas ricas interaccións. A mesma xerarquía, o mesmo poder social, a mesma planificación constitúen propiedades emerxentes se se lles permite aboiar. Pero é moi diferente a xerarquía que emerxe de relacións dous a dous que a xerarquía que se impón sobre a sociedade, subordinándoa. O mesmo penso da construción social do poder ou da prospectiva. Por iso é fundamental, en democracia, o cultivo do contraste das diferenzas de opinión e de intereses, así como a súa conciliación e aceptación mutua. Que o poder, a xerarquía, a planificación prospectiva sexa construída e orientada solidamente por unha ampla rede de relacións entre os constituíntes da sociedade é moi diferente de cando é construída por unha oligarquía que se apropia da organización e das institucións e as fai funcionar no seu interese ou capricho. Esta é a gran retesía dos demócratas hoxe, ó meu ver.