O Perte agroalimentario e a segunda domesticación de plantas e animais

Esperabamos con atención o documento do Perte Agroalimentario, aprobado en febreiro de 2022. Esperabamos as liñas dunha estratexia para a alimentación e a agricultura que viñera repensar as estruturas, as regulacións, as bases e as perspectivas de futuro. Moito máis cando, algo alborotado polo estudo prospectivo, a 10-15 anos, da produción de alimentos, démonos de narices coa brutal transformación na produción de alimentos que nos anuncian estudos coma o informe Rethinking food1 a un prazo xa moi breve: nel, sitúan coma os gañadores da produción de alimentos a biotecnoloxía e as empresas de software. ‘A segunda domesticación das plantas e os animais’ En esencia, chámanlle alí “a segunda domesticación das plantas e os animais” á próxima, e xa en marcha, produción de proteínas, non a partir de vacas ou leguminosas, organismos complexos e xigantescos, senón de seres unicelulares: a fermentación de precisión, o cultivo celular e ODS... en fin: augúranos un futuro inmediato no que a maioría dos alimentos serán producidos a partir de microorganismos, evitando recorrer a macroorganismos –coma a vaca, o porco, a cabuxa; as plantas mesmo-, cousa que traería as vantaxes de reducir drasticamente os custos –un macroanimal, para producir leite ou carne, resultará, ó parecer, moi ineficiente: mellor evitar todos eses rodeos producindo directamente as proteínas por microorganismos. Afórrase ademais enerxía, redúcese notablemente a contaminación (mesmo se pode reverter), libérase a maior parte da terra cultivable, xa innecesaria para a produción de alimentos... en fin: unha piña de beizóns. É atronador o que pode pasar coa actual gandería, agricultura e alimentación a un prazo de moi poucos anos, a pouco de estas expectativas andaren no certo. Atérrame a escasa atención que merecen por parte dos responsables do futuro. Sabemos que algunhas –moi poucasempresas e laboratorios de Galicia están a poñer as bases para abordaren estas retesías da fermentación de precisión e produción de proteínas alternativas. Pero son máis os que parece vivir coma ignorando a que nos vai vir enriba. O Perte agroalimentario fai algunhas referencias á agricultura de precisión, intelixente... que é outra cousa, pero ningunha a esta “segunda domesticación de plantas e animais”. Chámanlle “segunda” por contraposición á primeira, a do Neolítico, cando os humanos deron descuberto o control da reprodución e cría de plantas e animais. Esta segunda que imos vivir agora sería a partir de microorganismos, por fermentación de precisión e outras formas de cultivo celular. Entre as Misións para a Ciencia e o Anovamento, tampouco se sinala no Perte a fermentación de precisión coma un dos retos fundamentais. Si celebramos a posta en marcha do laboratorio de sanidade vexetal de Lugo, anque isto xa é anterior. A falla de resposta estrutural O Perte recolle ideas e programas existentes, pero non lle vemos un claro propósito de transformación estrutural conforme ás necesidades do tempo a un prazo de 10 anos –que necesitamos perentoriamente- nin unha orientación na investigación, tamén ás portas dun rachamento estrutural sen precedentes. O Perte agroalimentario debería ter, penso, un propósito de abordar problemas estruturais, cando, ademais das graves disfuncións actuais da actual estrutura na cadea alimentar, a estrutura de produción de alimentos a un horizonte curto vaise transformar –previsiblemente- de forma drástica. Inda descontando esta cuestión, hoxe o poder de mercado das empresas compradoras é tamaño fronte á dispersión das explotacións de produción agraria, que poden impoñer condicións moi estreitas ó produtor. As reclamacións por estaren a producir por baixo dos custos e da necesidade de abordar satisfactoriamente esta cuestión nos revelan un problema estrutural de marca maior. Pero o Perte, como case toda a documentación burocrática, no canto de abordar accións que poidan desgustar ós poderes instalados, tratan de amosar as posibilidades milagreiras doutras solucións, cales as opcións “da granxa á artesa”, a dixitalización das canles comerciais directas entre os produtores e os lares, etc, cousas boas, por certo, e que teñen algún recorrido. Pero non lles vexo que poidan ir máis alá diso. É sistemático que a documentación burocrática, dende os informes do Banco de España ós do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación (MAPA), eludan toda referencia ós maiores poderes de mercado en presencia, que en todo caso evocan coma “rixideces”: gustamos dos eufemismos. Por iso adoitan ladealos e referirse a outras solucións que lles permitan despexar a córner. Como consecuencia, o seu interese adoita ser limitado. Pero nós necesitamos, se amamos ó país, abordar en toda a súa amplitude e cruamente as nosas perspectivas de futuro e tratar de ver como poder contemplalo con confianza e decisión. Catherine Tubb e Tony Seba. 2019. Rethinking Food and Agriculture 2020-2030: The Second Domestication of Plants and Animals, the Disruption of the Cow, and the Collapse of Industrial Livestock Farming.