A orixinaria Lei de Augas de 1866 foi o primeiro intento de regular de forma específica as augas territoriais. Sen entrar en vigor, os seus principios básicos inspiraron a de 1879, como o de dominio público hidráulico de todas as correntes naturais, aínda que mantiña as concesións a perpetuidade para usos industriais, cunha enerxía hidroeléctrica na práctica apenas coñecida.
Non é até o ano 1921 cando, co Real Decreto (RD) de 14 de xuño, se fixa o prazo concesional máximo para usos industriais en 65 anos, sen carácter retroactivo, que en pouco máis dun ano (RD de outono de 1922), pasou a 75 anos para aproveitamentos hidroeléctricos, contados desde a autorización da explotación, total ou parcial, e 99 anos para aquelas concesións de interese xeral. En todos os casos, ao rematar a concesión, as instalacións debían reverter ao Estado de modo gratuíto e libres de cargas.
A Lei de Augas 29/1985 mantivo que o prazo outorgado ás concesións fose temporal pero non superior a 75 anos, sendo discrecional o seu outorgamento; ademais establecía a posibilidade de amplialas cun límite de 10 anos por unha soa vez, cando necesitase obras para o correcto funcionamento non amortizables no período
concesional restante.
75 anos
O RD 1/2001 do Texto Refundido da Lei de augas estableceu na súa disposición transitoria primeira que "quen conforme a anterior Lei 29/1985 de Augas foran titulares de aproveitamentos de augas públicas en virtude de concesión administrativa ou prescrición acreditada, así como de autorizacións de ocupación ou utilización de dominio público estatal, seguirán gozando dos seus dereitos, de acordo co contido dos seus títulos administrativos e o que a propia Lei 29/1985 establece, durante un prazo máximo de 75 anos a partir da entrada en vigor da mesma (01/01/1986), de non fixarse no seu título outro menor". Nestes casos, as concesións manteranse vixentes até o 1 de xaneiro de 2061, aínda que o tempo de concesión fora superior, incluso a perpetuidade, segundo ditame da Avogacía Xeral do Estado.
É precisa unha empresa pública galega de enerxía, que xestione xa as hidroeléctricas coa concesión caducada
O RD 606/2003 modificou o artigo 153 do Regulamento de Dominio Público Hidráulico –RD 849/1986– que axustaba o aumento do prazo concesional para cambios cun aumento de caudal, calquera que sexa a finalidade da concesión, establecendo unha fórmula matemática para determinar o prazo a engadir ao restante da concesión anterior. Logo doutra modificación do citado Regulamento polo RD 1290/2012, xa non cabe prórroga do prazo concesional por ampliación do caudal ou tramo afectado, e ningunha concesión de augas pode ter un prazo superior a 75 anos.
Así, as concesións hidráulicas están reguladas polos seus títulos concesionais e polas modificacións lexislativas posteriores de aplicación, cuxa interpretación pode variar substancialmente o prazo da concesión de moitas hidroeléctricas, en especial a da disposición transitoria primeira da lei de 1985 e as modificacións que a seguiron.
Se engadimos que a información documental existente en moitos dos casos é moi deficiente polos medios utilizados naqueles tempos –copias con papel carbón–, a conclusión é evidente: cando menos na demarcación Galiza Costa, competencia de Augas da Galiza e, polo tanto, da Xunta, sería obrigada unha auditoría exhaustiva que determine, de forma inequívoca, a situación de todas e cada unha das concesións hidroeléctricas, e realizar un rexistro electrónico público único e detallado das mesmas.
Concesións caducadas
De non ser así, saber na actualidade cantas hidroeléctricas temos na Galiza en explotación coa concesión caducada é unha cuestión de fe, varían incluso para a mesma fonte, desde as 11 –dato actual de Augas– até máis de 30. Quen as xestiona na actualidade? A onde van os cuantiosos beneficios dunhas instalacións xa amortizadas e sen custo algún polo recurso público utilizado? Un exemplo: unha minicentral das caducadas de 2,3 MW pode producir uns 14 GWh anuais que, segundo o prezo medio negociado de 2022 e un custo de produción que non supera os 10 euros, supón un ingreso superior aos 2 millóns.
Insistimos outra vez: é posible e resulta imprescindible, sen máis dilación, a creación dunha empresa pública galega de enerxía, a modo de L’Energètica catalá e do EVE vasco, que actúe en todos os campos das enerxías renovables e xestione xa as hidroeléctricas coa
concesión caducada.
