O labirinto do euro

Para mellor entender as crises recorrentes polas que vén navegando a Unión Europea hai que retroceder a febreiro de 1992, cando o tratado de Maastricht abre a porta á Unión Económica e Monetaria (UEM), e analizar os piares básicos en que esta quedou apoiada. Unha UEM que dá prioridade á política monetaria como panca central e practicamente única da política económica común, o que supuxo tanto un claro rexeitamento da política keynesiana, que consideraba que o pleno emprego se conseguiría mediante o axeitado manexo das políticas fiscal e monetaria, como a volta á unha ríxida política monetaria, tal como foi a do fracasado patrón ouro. Unha política monetaria que se apoia en dúas columnas: o euro como moeda única para os 20 países que a remataron integrando –1 de xaneiro de 1999–, e un Banco Central Europeo (BCE) –xuño de 1998– que ten como obxectivo estratéxico o control da inflación. Unha unión que carrexou unha perda de soberanía monetaria por parte dos estados membros, o que a non poucos lles supuxo un custo moi alto ao quedar sen un mecanismo estratéxico de axuste. Unha unión que tamén deixou fóra o obxectivo do emprego a pesar de que os riscos de inflación e desemprego son moi distintos entre os estados da eurozona. Moeda única A fixación dunha moeda única (euro) para estados con condicións económicas moi disímiles con, por caso, balanzas fiscais e comerciais dispares inevitablemente tiña que traer problemas, moi en especial a aqueles que presentasen balanzas comerciais negativas –importan máis que exportan: España (-23%), Portugal (-38,5%), Grecia (-63,5%)– ao tempo que favorecería os que as tivesen positivas –exportan máis que importan: Alemaña (+15%), Bélxica (+9%), Dinamarca (+11%), Países Baixos (+6%)– ou equilibradas –Italia (-4,7%), Chequia (-6,5%), Austria (-7%)–. Para superar estes desequilibrios, os estados debedores (España, Portugal, Grecia) precisarían de baixar o tipo de cambio que impulsaría o comercio ao abaratar as exportacións. Máis dun 50% dos cidadáns europeos non confían na UE e nove de cada 10 pensan que aínda hai moito traballo por facer Cousa que non podía suceder pola citada cesión de soberanía monetaria, tendo que acudir á desvalorización interna –rebaixa de salarios reais e de pensións– o que ía provocar que se debilitase a demanda, se frease o crecemento económico e se disparase o desemprego (logo dunha década de funcionamento da UEM, a taxa de desemprego medio alcanzaría o 10%, presentando España o peor dato: 19%). Paralelamente tamén se disparan as débedas: tanto públicas –moi especialmente nos estados chamados PIIGS: Portugal (+10,5 puntos), Italia (+10), Irlanda (+20), Grecia (+16) e España (+13,5)– como privadas –chegarían a acadar os 3,5 billóns de euros no conxunto da UE– facéndose ambas as dúas insostibles. Para maior desastre, as exportacións non medrarían significativamente nos estados con déficits, a prometida integración económica está sendo moi desigual e a diversificación produtiva na zona non se produce: ter unha moeda única non produce os beneficios prometidos, todo o contrario, está carrexando grandes custos, moi especialmente en campos como o emprego e o benestar. Máis división que unión Na formación deste marco crítico tamén colaboraría o Banco Central Europeo, a quen os estatutos lle prohiben actuar como prestamista en primeira instancia dos estados membros da UEM, o que na práctica supón colocalos en mans dos mercados financeiros –bancos, fondos–. Unha dependencia que levaría a que moitas das débedas, por caso as dos PIIGS, se disparasen aínda máis ao ter que pagar uns tipos de xuro moi elevados –as primas de risco serían obxecto de ataques especulativos polos mercados financeiros sen que o BCE saíra na súa defensa–. A esas alturas (2009) xa estaba claro que Europa perdera unha década –o PIB per cápita medio estaba practicamente estancado (+4% en 10 anos)–, que a UEM era un fracaso –nin prosperidade nin integración política– e que o soño europeo non deixaba de ser un soño que a crise bancaria convertería posteriormente nun pesadelo. A UEM entraba nun labirinto, no labirinto do euro, no que segue a dar voltas en 2023, a pesar de que divide máis que une: máis dun 50% dos cidadáns europeos non confían na UE e nove de cada 10 pensan que aínda hai moito traballo por facer en materia de democracia –Eurobarómetro–. Unha das leccións que se deberían ter sacado deste fracaso do euro é a de que unha unión económica en base a dogmas sen fundamento científico e, a maiores, sen integración política, solidariedade –Grecia– e xustiza social ten todas as de fracasar. Maiores aínda se ademais agocha grandes déficits democráticos que, como é natural, provocan rexeitamento cidadán.