Máquinas que traballan por nós

Un dos principais retos aos que nos imos enfrontar como sociedade (de feito, xa o estamos facendo hoxe en día) é o da automatización das tarefas nos postos de traballo e a substitución dos traballadores por máquinas, que desempeñarán a actividade dun xeito máis eficiente e rápido que os humanos. Esta é unha tendencia intrínseca aos procesos de innovación tecnolóxica, pero que se intensificou co desenvolvemento da tecnoloxía vinculada á internet das cousas, á intelixencia artificial, á aprendizaxe automáticas das máquinas, etc., e que terá un impacto sobre o mercado de traballo moi forte, non por inesperado, senón por incerto. Inicialmente, era nas tarefas repetitivas e que non precisaban dun nivel cognitivo elevado nas que se producía a substitución: determinados postos nas cadeas de montaxe, cobradores que podían ser reemprazados por caixeiros automáticos, etc. Na actualidade, moitas tarefas non repetitivas e cun nivel cognitivo elevado poden ser realizadas dun xeito máis eficiente polas máquinas. Nun programa piloto realizado no Memorial Sloan-Kettering Cancer Center dos Estados Unidos, un ordenador cun algoritmo alimentado por máis de 1,5 millóns de historias clínicas realiza o diagnóstico dos novos pacientes, cunha taxa de acerto superior á dos médicos que estudan os mesmos datos clínicos. Así, parece que ningunha profesión estará a salvo da competencia que poden supoñer as máquinas no mercado laboral. Un proceso impredicible A ciencia económica está a estudar con interese esta situación, e a maior parte dos analistas coinciden en que o proceso é imparable e impredicible. Diferentes estudos sitúan a porcentaxe do emprego total en risco de automatización entre o 50% e o 70%, en función dos supostos de partida sobre a profundidade no proceso. O impacto sobre as vidas das persoas afectadas vai ser, polo tanto, dunha magnitude difícil de predicir. Non obstante, isto non debera supoñer unha apocalipse social se se adoptan as medidas adecuadas dende as institucións políticas. Como nos ensina a Historia Económica, os procesos de progreso tecnolóxico implican a destrución das ocupacións vinculadas ás vellas tecnoloxías, e a creación de novas oportunidades laborais vinculadas aos procesos emerxentes. Polo camiño, é certo, haberá un reaxuste estrutural, no que moitas persoas se verán forzadas a abandonar as súas profesións actuais e adaptarse ás novas demandas do mercado (a través de procesos de formación ocupacional específicos) ou abandonar o mercado de traballo (vía xubilacións, no caso das persoas de idade máis avanzada). Ao mesmo tempo, é moi probable que no futuro máis inmediato a produtividade avance a taxas descoñecidas ata agora, o que permitiría unha certa redución das xornadas laborais. Traballar menos polo mesmo salario deixa de ser unha utopía. Traballar menos polo mesmo salario deixa de ser unha utopía Chega o momento, polo tanto, da valentía nas decisións de política económica. É preciso compatibilizar o novo escenario laboral coa sustentabilidade da demanda agregada (especialmente do consumo, que representa case o 70% do PIB de calquera economía moderna), e evitar que os reaxustes no mercado laboral acaben por lastrar o crecemento económico. Dúas medidas parece que son inevitables: por unha banda, a fixación dalgún tipo de ingreso mínimo vital que garanta a capacidade de consumo dos colectivos máis afectados pola transformación estrutural do mercado laboral. O alcance e profundidade desta medida debe ser estudiada con precaución, para evitar efectos non desexados sobre a oferta de traballo (creando incentivos para a evitar a inactividade, por exemplo). A outra medida debe ser de carácter recadatorio, e estaría relacionada con algún tipo de imposto ou cotización sobre as máquinas que substitúan os humanos no desenvolvemento das tarefas. Sempre e cando estas novas cargas impositivas sexan razoables, para non impedir a rendibilidade dos investimentos realizados polas empresas, permitirán aumentar a recadación impositiva do estado, e axudarán a financiar as novas políticas sociais. Cabe esperar dos responsables políticos altura de miras nun momento da historia da humanidade clave en moitos sentidos: a coincidencia dun cambio de modelo de crecemento económico cara un sistema centrado na automatización das tarefas coa transición enerxética (nun contexto de cambio climático), acompañado de dinámicas demográficas tan diferentes nas distintas partes do planeta. Estamos a tempo de evitar os erros do pasado. Estarán os políticos ao nivel esixible?