Grupos de Acción Costeira: 15 anos de enfoque territorial

Desde a súa creación nos anos 1970, a Política Pesqueira Común (PPC) intenta protexer os recursos mariños europeos da sobreexplotación, garantir o sustento dos pescadores, e o abastecemento regular a prezos razoables aos consumidores e á industria. Co paso do tempo, e coa aparición de novos retos derivados da redución das capturas, o aumento dos custos de produción, e as ameazas ao medio ambiente mariño, esta política ten evolucionado desde posicionamentos produtivistas cara a un enfoque territorial, para prestar máis atención ás repercusións da reconversión do sector pesqueiro sobre a prosperidade social e económica das comunidades costeiras. No período 2007-2013 prodúcese unha importante transformación da PPC coa creación dun eixo prioritario específico para o desenvolvemento sustentable das zonas de pesca, tentando reducir a súa dependencia económica do sector extractivo, e incrementar o valor engadido dos produtos da pesca e a acuicultura. Este eixo pon o enfoque na escala local e nas propostas promovidas desde as comunidades costeiras, seguindo o camiño iniciado nos anos 1990 na Política Europea de Desenvolvemento Rural, aproveitando as leccións aprendidas do Programa Leader. Inquedanzas territoriais Polo tanto, a novidade reside na introdución do territorio e da xestión de base local nos fondos da política de pesca, e non tanto no tipo de accións nos que se focaliza esta axuda. En España, para acceder a este financiamento, as rexións tiveron que, por unha banda, delimitar as áreas de pesca cun nivel significativo de dependencia do sector, que en Galicia comezaron sendo sete, e que na actualidade son oito, e integran todos os municipios costeiros, incluídas as cidades de Vigo, Pontevedra, A Coruña e Ferrol. E por outra, constituír asociacións sen ánimo de lucro formadas por axentes económicos, sociais e públicos, entre eles confrarías, asociacións e concellos, chamadas grupos de acción costeira (GAC) e posteriormente Grupos de Acción Local do Sector Pesqueiro (GALP). Estes grupos son os encargados de elaborar unha estratexia de desenvolvemento local (EDL), a través de procesos participativos, e de xestionar os fondos públicos destinados a este eixo prioritario –máis de 11 millóns en 2023–, seleccionando e financiando os proxectos iniciados polos axentes locais das zonas dependentes da pesca. Os GALP contribuíron a unha economía diversificada con maior peso do ocio, do turismo e da xestión da natureza É a partir deste momento cando a PPC combina elementos de desenvolvemento territorial e de tipo sectorial, introducindo como obxectivos a diversificación económica, o fomento da innovación e a cooperación multinivel, entre as diferentes zonas de pesca a escalas rexional, estatal, comunitaria, e incluso con zonas de fóra da UE. Actividades pesqueiras e turismo Os fondos para o desenvolvemento sustentable das zonas de pesca, procedentes do FEP (2007-2013), do FEMP (2014-2020) e actualmente do FEMPA (2021-2027) están contribuíndo a intensificar o debate sobre se as estratexias de desenvolvemento para estas áreas deberían reforzar a economía local de base pesqueira ou pola contra estimular o avance de novos sectores económicos. Esta cuestión transcende o debate sobre se estes fondos están máis relacionados coa Política Rexional da UE e os seus criterios de converxencia, ou cos obxectivos biolóxicos e económicos, máis que sociais, da PPC. Despois dunha traxectoria de case 15 anos na maioría dos casos, os Grupos de Acción Costeira galegos teñen influído na evolución recente de moitas zonas de pesca, contribuíndo a un cambio de énfase desde a produción de alimentos a unha economía diversificada con maior peso das actividades relacionadas co ocio, o turismo e a xestión da natureza. Os maiores desafíos que afrontan estes grupos derivan das dificultades para o mantemento dos modos de vida tradicionais nas áreas de pesca fronte aos novos intereses emerxentes, relacionados con esta transformación posprodutivista, que intensifican os conflitos polo uso dos recursos territoriais, e onde o aumento de actores locais fai que os representantes dos intereses pesqueiros perdan protagonismo. Este enfoque de traballo con base local tamén ten aspectos que deben ser mellorados para dar aos GALP unha maior independencia e capacidade de control que evite que unha porcentaxe importante dos fondos sexan acaparados polos Gobernos locais, ou que favorezan o desenvolvemento turístico sobre calquera outro sector económico. Deste xeito, estarán mellor posicionados para axudar as comunidades costeiras a afrontar os retos da economía azul, que se apoia en actividades tradicionais como a pesca e o marisqueo.