A gobernanza dos bens comúns

Elinor Ostrom foi a primeira muller que recibiu o premio Nobel de Economía. Ocorreu en 2009 e foi un recoñecemento a décadas de traballo no ámbito da busca de institucións que serviran para un manexo dos bens comúns que non levaran ao seu esgotamento ou destrución. Entre moitas outras publicacións, o libro de 1990 que leva o título deste artigo foi un fito relevante nas súas contribucións á ciencia económica Unha das achegas máis innovadoras e atraentes foi a propia definición dun novo tipo de ben: fronte á dicotomía convencional de dividir os bens entre públicos e privados, Ostrom e seu equipo introduciran os recursos de uso común, ou ben comúns. Estes bens comparten cos bens públicos (seguridade, sanidade, estradas, ensino...) a dificultade de excluír aos potenciais beneficiarios e comparten cos bens privados (alimentación, automóbiles,...) a elevada incidencia que o consumo dun individuo pode xerar sobre o consumo de outros. Os recursos de uso común son a atmosfera global, a auga potable, os bosques, as pesquerías, as praias... Ao estudo de como xestionar este tipo de bens dedicáronse moitos economistas. Na corrente principal, a solución aos problemas de sobreexplotación e esgotamento que se observan é á súa privatización. Só cando teñan dono individual as decisións serían tomadas para salvagardar a súa conservación, ao existir incentivos privados para preservar eses bens, para garantir que van seguir a producir unha renda anual para seus propietarios. Estas solucións non explican como se establecerían dereitos de propiedade sobre “ben móbiles”, como son os bancos pesqueiros, ou sobre bens difíciles de individualizar, como é a auga ou a contribución dos bosques ou dos océanos ao equilibrio térmico. Esa mesma corrente principal require, ademais, que eses bens comúns tamén teñan un prezo, non só unha persoa dona. Como se fixarán eses prezos cando non hai mercados para eses bens é unha cuestión sen resposta robusta e seria. No caso hipotético de que se pretendan fixar considerando a “oferta total” e a “demanda total” de auga, por exemplo, ficaría por dilucidar se nas contas entrarían as necesidades de auga de todas as xeracións do futuro, até dentro de 5.000 millóns de anos; ou que peso tería o consumo de auga para alimentación, o consumo de auga para arrefriar procesos industrias ou instalacións de súper ordenadores ao servizo do capitalismo da vixilancia. Fronte ao afán privatizador e mercantilizador, outros economistas apostaría por converter eses bens comúns en bens públicos. A proposta de Ostrom é radicalmente diferente. Despois de estudiar centos de experiencias a nivel mundial na xestión dese tipo de recursos, ela sostén que “...no canto de confiar por completo nos gobernos nacionais ou na propiedade privada para protexer os bens comúns....necesitamos abrir espazos para que os usuarios locais se gobernen a si mesmos”. E continúa resaltando que “...necesitamos prover contornas onde os sistemas autoorganizados poidan aprender, uns de outros e a partir de estudos coidadosos, mellores maneiras de adaptarse a través do tempo”. Estes son algúns dos parámetros necesarios para construír institucións que garantan a sustentabilidade ambiental, económica e social dos sistemas socioecolóxicos que fundan a nosa supervivencia. Hai moito para estudar e moito máis para compartir pero a autoorganziación local mediante regras, definidas pola maioría dos individuos, que delimiten a cantidade dos recursos a extraer e cando e como extraelos é un camiño a recorrer. Nesa autoorganización local, na acción colectiva deben ser deseñados sistemas de control e réximes de sancións. E o dereito a autorganizar os recursos comúns locais debe estar recoñecido polas autoridades gobernamentais. Gobernanza policéntrica Ostrom achéganos tamén a súa proposta de gobernanza policéntrica de sistemas económicos e ecolóxicos complexos. É dicir, cando o ben común está conectado con grandes sistemas socioecolóxicos, como pode ser a atmosfera ou os océanos, a súa gobernanza debe expresarse en múltiples capas conectadas. Múltiples decisións en diversas escalas, usando criterios expresados en diferentes dimensións, velaí a natureza dos procesos de gobernanza dos bens comúns que superan a escala local. No caso galego, procesos de autoorganización local mediante acción colectiva hainos dabondo: a gobernanza das Rías e da súa riqueza pesqueira e marisqueira, dos montes comunais e dos montes en xeral e da auga potable que sostén miles de familias son os máis sobranceiras. Nos últimos tempos a acción colectiva, a autoorganización local está a agromar tamén no ámbito da enerxía eléctrica. Pero hai moito por facer, moito para estudar e moito para parar de facer de vez. E segue a ser urxente acometer todas esas tarefas.