Son semanas de xuntanzas, concentracións, chamadas e preocupación no sector do mar de Portugal, unha actividade que, segundo datos oficiais, emprega directa e indirectamente por volta de 90.000 persoas (15.000 delas mariñeiros) e cunha frota que abeira as 4.000 embarcacións pesqueiras, representando en 2021 a venda do seu peixe en lonxas e rulas máis de 335 millóns de euros.
"Como na Galiza, somos un sector importante para o país", manifesta en conversa con Nós Diario Nuno Teixeira, do Sindicato dos Trabalhadores da Pesca do Norte (STPN). E, como na Galiza, os mariñeiros están preocupados polo impacto dos plans de desenvolvemento de eólica mariña que se están a deseñar para as augas atlánticas. No seu caso, ademais, contan cunha 'vantaxe': saber o que implica ter un parque eólico mariño xa en funcionamento, o de Viana do Castelo. Presentado como o primeiro parque eólico semisomerxíbel do mundo, o Windfloat Atlantic, impulsado por EDP e Repsol, son tres plataformas, tres aeroxeradores localizados en augas a 18 quilómetros da costa de Viana do Castelo, distrito fronteirizo coa Galiza.
Antes e despois
O parque eólico ocupa unha importante zona tradicional de pesca que albergaba especies de polbo, raia, linguado e rodaballo, entre outras; segundo explica Francisco Portela, portavoz da cooperativa de produtores de peixe de Viana Do Castelo 'Vianapesca'. O parque 'off shore' [ultramar] empezou a operar en 2020 e Portela apunta a que o que transmiten os mariñeiros non dá lugar a interpretacións. "Nun quilómetro e medio á redonda da área de protección do parque eólico xa non hai peixes".
Na propia tramitación deste proxecto, en 2019, Lisboa admitiu que o parque eólico mariño podía afectar a pesca, de aí que se estabelecese unha compensación económica para a frota da zona que, porén, non contentou todos. O malestar segue. O portavoz de Vianapesca, que representa 450 persoas asociadas desde A Figueira da Foz, distrito de Coímbra, até Caminha, no Alto Minho, insiste: "Os pescadores teñen constatado que en ao redor dunha milla do parque a fauna desapareceu". Cita non só os aeroxeradores, senón tamén as liñas de evacuación de enerxía xerada por esa plataforma eólica ou a ausencia de corredores marítimos entre os muíños, para concluír que o impacto que está a ter xera malestar.
En alerta
De feito, o pasado mes de febreiro e este mes de marzo están a decorrer actos do sector do mar para denunciar o impacto da eólica mariña na pesca. Uns actos que non se circunscriben a este distrito de Portugal, pois acoden representantes doutras zonas do Estado luso. O Goberno portugués está a ultimar os Psoem (Planos de situação do ordenamento do espaço marítimo nacional) e o sector do mar de todo o país está alerta. "Non se falou para nada connosco, non se dialogou, atopámonos a proposta xa feita enriba da mesa", lamenta Nuno Teixeira.
Esa proposta —que non é aínda a definitiva embora o sector apunta a que hai pouca marxe de manobra— contempla cinco áreas na costa portuguesa de explotación de enerxías renovábeis no mar, que se distribúen desde a costa norte (Viana) até Sines, no distrito de Setúbal, ao sur de Lisboa. No medio, sitúanse como áreas mariñas para acoller aeroxeradores Leixões, A Figueira da Foz e Ericeira-Cascais.
Figueira da Foz é proposta para a maior área de instalación de parques eólicos, con 1.237 quilómetros cadrados e potencia para até catro xigawatts (GW) de capacidade, seguida por Viana do Castelo (663 km2 e 2GW), Sines (499 km2 e 1,5GW), Leixões (463,36 km2 e igualmente 1,5GW) e Ericeira e Sintra/Cascais (300 km2 e 1GW).
Unha quincena de organizacións e asociacións de pescadores reuníronse a finais de febreiro en Viana para adoptaren unha posición conxunta sobre as cinco áreas de explotación: "Nós queremos ir até o Tribunal de Xustiza da Unión Europea se é necesario, para facer imposíbel acabar coa pesca no país", afirma Portela."Van xerar o maior deserto oceánico do mundo", alerta a respecto da eólica.
Protección
Mais a preocupación non se restrinxe ao sector do mar. As Organizacións Non-Gobernamentais de Ambiente (ONGA) portuguesas analizaron a proposta preliminar das áreas especializadas para a instalación das eólicas 'off shore', en consulta pública até a semana pasada. Estas organizacións ambientalistas —ANP-WWF, Sciaena, Sociedade Portuguesa para o Estudo das Aves (SPEA) e ZERO— defenden a exclusión de varias das zonas propostas nesas cinco áreas, nomeadamente as localizadas fronte a Matosinhos, Sintra-Cascais e Sines, "por se sobrepoñer áreas clasificadas ou en vías de clasificación, pola Rede Natura".
A relación de 'conflitividade' entre a Rede Natura e a eólica tamén existe ao norte do Miño, onde neste espazo protexido xa hai 54 parques eólicos instalados, como recollía o Observatorio Eólico da Galiza (OEG) no ano 2022. Para alén da exclusión das tres áreas de explotación, as ONGA anteriormente citadas defenden aínda que todos os proxectos deben ser suxeitos a estudos de impacto ambiental e avaliacións ambientais estratéxicas; tendo en conta tamén os recursos e a actividade pesqueira.
"Queren reservar á eólica mariña unha área como Açores e Madeira xuntas"
A proposta que o Goberno portugués fai "supón que a eólica mariña vaia ocupar nas nosas augas unha zona máis grande que a representada polas illas de Açores e Madeira xuntas", explica Nuno Teixeira, do Sindicato de Trabalhadores da Pesca do Norte (STPN). Teixeira indica que "estamos a falar" dunha superficie de máis de 3.390 quilómetros cadrados. "Nesas augas xa non poderiamos traballar", afirma, e sinala que diferentes artes van saír especialmente prexudicadas "como a pesca de arrastre, mais non só ela", apunta. "A transición enerxética non se pode facer á custa do sector do mar. En Portugal, non", conclúe, ao tempo que convida a unha unidade dos sectores do mar da Galiza e Portugal perante "un risco común".
Pola súa parte, Francisco Portela, de Vianapesca, afirma que "de seguir adiante" os plans para a eólica mariña como están agora, "boa parte das embarcacións [pesqueiras] terán que amarrar" e reclamou que as Administracións asuman que "hai uns santuarios de pesca que non poden desaparecer, son importantes para o sector e non poden ficar subordinadas aos intereses das empresas da eólica", remarca.
Pola súa parte, Ana Henriques, da entidade ecoloxista ANP-WWF, manifestou estes días en medios de prensa portugueses que o mundo se comprometeu a aumentar para 30% as áreas protexidas, en terra e no mar, até 2030. E, asegura, dentro desa clasificación deberían estar varias das áreas afectadas polos plans para a eólica mariña en Portugal. "As ONG que xa teñen moito traballo desenvolvido sobre isto non foron ouvidas", critica.
