Cara e cruz dos fondos europeos Next Generation

Ante a acumulación de desventuras económicas debidas á concatenación da Gran Recesión coa pandemia de SARS-CoV2, a Unión Europea (UE) decidiu pór en marcha instrumentos anticíclicos para tratar de contrarrestar os devastadores efectos socioeconómicos acaecidos. En concreto, un instrumento da UE destaca sobre os demais: os fondos Next Generation EU. Os fondos Next Generation EU son un instrumento temporal concibido para impulsar a recuperación e modernización económica e que foi dotado con 750.000 millóns de euros para os 27 estados membros durante o período 2021-2024. Para isto, Next Generation EU contará cunha serie de mecanismos que permitirán a súa instrumentalización: a) O Mecanismo Europeo de Recuperación e Resiliencia (dotado con 672.500 millóns de euros), consistente en préstamos e subvencións destinados a mitigar o impacto económico e social da pandemia e a promover a sostibilidade e resiliencia fronte ás transicións ecolóxica e dixital; b) O mecanismo React-UE, baseado en Axudas á Recuperación para a Cohesión e os Territorios para contribuír á recuperación ecolóxica, dixital e resiliente da economía (47.500 millóns de euros); c) Ademais, Next Generation EU aportará fondos adicionais a outros programas ou fondos europeos, como Horizonte 2020, InvestEU, Desenvolvemento Rural ou o Fondo de Transición Xusta (FTX). Segundo as estimacións actuais, dos tres cuartos de billón de euros asignados a Next Generation EU, uns 140.000 millóns de euros serán destinados ao conxunto do Estado español, que, como contrapartida a estas axudas e ao Brexit, incrementou as súas achegas ao orzamento comunitario. Mentres, para Galiza a contía percibida situarase arredor dos 9.400 millóns de euros, asignados principalmente en función da participación da economía galega no PIB estatal. Non obstante, a execución deste suposto “maná” de Fondos Europeos na Galiza non estará exenta de dificultades. En efecto, dous dos principais retos que se deberán enfrontar son: a) a produtividade dos investimentos no proceso de reconstrución e modernización económica, e b) a recuperación de certo nivel de cohesión e igualdade. Con esta idea de fondo, son varias as problemáticas de eficacia e eficiencia detectadas nas actuais propostas de aplicación de Next Generation EU. Os problemas de Next Generation EU En primeiro lugar, cómpre sinalar o problema competencial. As CC.AA. executarán apenas o 50% deste fondo. Isto significa o incumprimento parcial do principio de subsidiaridade, xa que non sería a Administración máis próxima -a que mellor coñece as necesidades existentes- a que estaría a aplicar gran parte dos recursos. Unha segunda problemática consecuencia da anterior é o risco de que os recursos mobilizados para innovación desde a Administración central acaben captados por grandes empresas con sede social en Madrid, como xa aconteceu no pasado (Sande &amp; Vence, 2019; 2021), en vez de irrigar un tecido produtivo constituído maioritariamente por Pemes. O terceiro dos grandes problemas é a ausencia dunha estratexia de investimento clara. Se pensamos en termos de modernización e innovación da economía, sería conveniente a existencia dunha aproximación sistémica ás necesidades e capacidades do territorio, sendo desexábel o aliñamento de Next Generation EU coa Estratexia de Especialización Intelixente (RIS3) galega. Unha proposta de corte máis neoliberal En cuarto lugar, en contraste coa desexábel vertebración sistémica, o groso da proposta actual -de corte máis neoliberalconsistiría no apoio a unha serie de proxectos que resultan de difícil avaliación debido á falta de concreción dos mesmos. Por se o anterior fose pouco, o anunciado modelo de xestión público-privada permitiría amparar a arbitrariedade na selección de proxectos a financiar, así como a centrifugación de responsabilidades e de funcións propias da Administración pública (TCE, 2018). Unha problemática que non é tratada habitualmente nas análises sobre este tipo de recursos é a complementariedade dos investimentos con outras fontes de financiamento. O instrumento Next Generation EU presentaría complementariedades con recursos de tipo Feder, FSE, Feader e FEMP que cómpre aproveitar de forma estratéxica, máxime nun contexto no que o orzamento europeo se elevará até os 1,105 billóns de euros no período 2021-2027. Por último, desde o espectro neoliberal a política industrial adoita ocupar un plano secundario (cando non inexistente). O acompañamento dunha política industrial aos investimentos para a modernización e a innovación permitiría incrementar o tamaño das empresas galegas e mellorar as capacidades do territorio en sectores chave. Neste contexto, tal e como explicaba recentemente no meu ensaio O estrangulamento tecnolóxico de Galiza (Sande, 2020), a falta dunha planificación e programación adecuada poderá provocar novamente dificultades de execución e problemas de absorción dos fondos. Á súa vez, estas dificultades posibelmente derivarán no seu desvío a grandes empresas e multinacionais foráneas e nun desaproveitamento parcial dos recursos. Desta maneira, é moi posíbel que parte das expectativas xeradas con estas axudas non se poidan cumprir e que o impacto do programa Next Generation EU sexa máis reducido do que cabería agardar