Tímpanos medievais da Galiza: Moraime, esplendor románico na Costa da Morte

A porta occidental A intensa decoración que se amosa nesta portada pasa desapercibida para o visitante no momento que observa a fachada do templo. O pórtico que a cobre, de posterior construción, impide a súa visión. Gozaremos da súa beleza ao comezar a descender as escaleiras. Empezamos polas seis estatuas-columna, cos seus fustes ornamentados con figuras superpostas. Temos, de esquerda a dereita, na primeira columna, un bispo que suxeita un báculo co que esmaga unha serpe. Enténdese o báculo como arma contra os inimigos da fe cristiá. Na columna do medio aparece un home barbado que terma e sinala unha cartela despregada. Identificouse como Daniel, que se apoia sobre dous leóns. Na interior represéntanse dous personaxes que poderían ser dous apóstolos, que se sustentan sobre un atlante. Simboliza que a igrexa católica se apoia nos seus precedentes. Na columna interior do lado dereito hai dúas figuras de igual tamaño. A superior cos pés sobre os ombreiros da inferior e cunha cartela que sinala; a inferior porta un báculo en forma de tau. Podería simbolizar un apóstolo soportado por un profeta. O personaxe superior da columna do medio, con barba e calvicie, identifícase como San Paulo. Apóiase sobre outra figura de aspecto grotesco que tapa os oídos e os ollos coas mans, interpretándose como que rexeita a palabra de Deus. Mais hai quen ve aquí a Moisés sobre unha representación da preguiza. Na exterior repítese a imaxe dun bispo cun báculo cravado nunha serpe e sobre unha figura que semella espida. O personaxe superior identificouse como San Pedro ou como un bispo e estaría representando a vitoria da fe sobre o pecado, simbolizado no réptil e na outra figura. O conxunto iconográfico mostrado nestas estatuas-columna simbolizaría o triunfo do ben sobre o mal, da fe sobre o paganismo e que a igrexa católica ten os alicerces no antigo testamento, tal como indicarían as figuras dos apóstolos apoiándose sobre os profetas. As tres arquivoltas están decoradas. Na exterior represéntanse de medio corpo vinte e seis figuras en actitude orante, que semellan estar sobre unha nube, agás a central que aparece de corpo enteiro e con túnica. Representaría a Cristo nun espazo celestial cos benaventurados. Na central móstranse quince figuras con instrumentos musicais, cos cóbados apoiados sobre un bocel corrido. Simbolizarían os anciáns da Apocalipse. E na interior vemos catorce personaxes en posición semellante á arquivolta central. Un deles ocupa un espazo menor, entendemos que houbo un fallo no deseño e a doela entrou á forza. Datada na segunda década do século XIII, é unha das portadas máis interesantes e singulares da arte románica galega, servindo de inspiración para outras que se construíron nas igrexas da contorna No tímpano móstranse sete figuras, cada unha situada baixo unha arcada delimitada por columnas. O personaxe central, de maior tamaño, poderíase interpretar como de maior rango e dignidade, atributos reforzados polas vestimentas litúrxicas, polo báculo e pola actitude de bendición. Os outros portan atributos xenéricos, un libro aberto ou unha cartela despregada. A súa interpretación foi cambiando co paso do tempo. Desde que representaba un bispo (Goddard King), ou o Salvador rodeado por figuras bíblicas (Chamoso, Saa Bravo), até as lecturas máis actuais que falan de figuras monásticas que servirían de modelo para a vida comunitaria. Así teríamos a San Xulián cos seus discípulos ou membros da comunidade dando unha imaxe de acollida e recibimento (Sousa). A súa tipoloxía foi relacionada co Pórtico da Gloria e co mestre Mateo. Mais esta fachada foi erguida en paralelo ao Pórtico, cando aínda non houbera tempo de asimilar a influencia mateana, polo que estaría en relación á portada de Praterías. Portada sur Esta excepcional porta permaneceu oculta uns cen anos, desde os tempos da desamortización até 1972. Datada na segunda década do século XIII, é unha das portadas máis interesantes e singulares da arte románica galega, servindo de inspiración para outras que se construíron nas igrexas da contorna, como a de Santiago de Cereixo. O deterioro dalgunhas das imaxes dificulta a lectura. O conxunto está constituído por dous pares de columnas con bases e fustes decorados con motivos xeométricos. Sobres elas aséntanse catro dos seis capiteis, posto que os dous exteriores apoian sobre o muro. Todos eles figurados. No exterior do lado esquerdo, represéntase a expulsión de Adán e Eva do Paraíso. No intermedio vemos un personaxe espido e dúas aves coas patas sobre lombo duns animais. Enténdese como unha representación de Daniel no foxo dos leóns. No interior aparecen dous cuadrúpedes enfrontados, aos que lle falta a cabeza, outra vez Daniel entre os leóns. O interior do lado dereito presenta dous centauros disparando cun arco a dous personaxes cun escudo. O centauro pode representar a tentación, o cabaleiro a virtude. No intermedio unha figura alada que sostén unha balanza de dous pratos. É unha escena do peso das almas despois da morte (psicostasia). Debaixo dun dos pratos aparece unha cabeza, identificada como un personaxe demoníaco intentando falsear os pesos. Hai outras figuras, mais o seu estado non permite unha lectura adecuada. Por último, no capitel exterior, móstranse dúas escenas: o profeta Habacuc levándolle a Daniel o pan para alimentarse e a este no foxo. Rodean ao tímpano tres arquivoltas. Destaca a exterior cunha decoración máis intensa, pero desgastada, tendo na clave un personaxe cunha cartela en forma de media lúa. A iconografía desta arquivolta podería simbolizar o espazo celestial. O tímpano apóiase en dúas mochetas. Estas na cara exterior amosan dous anxos que convidan a entrar no templo, e na lateral, dúas figuras humanas. Hai quen interpreta que representan un apóstolo, Santiago?, e a san Bieito, coa Regula monachorum na man. O tímpano presenta figuración nas dúas caras. Na exterior móstrase unha escena da Última Cea, coa figura de Cristo no centro, acompañada de sete apóstolos, dos que identificamos san Pedro, coas chaves, e san Xoán coa cabeza recostada cara a Cristo. Os personaxes visten capa aberta, o que permite verlle as mans que sinalan á imaxe central, de maior tamaño e con nimbo, que fai ademán de bendicir. A temática representada neste tímpano aparece con escasa frecuencia no románico galego. Na cara interior, móstrase un Agnus Dei, que terma dunha cruz suxeita cunha pata dianteira, inxerido nun círculo portado por dous anxos axeonllados sobre unhas liñas onduladas. Na parte superior dúas aves enfrontadas peteiran sobre o froito dunha árbore. O conxunto simboliza a Paixón e Resurrección de Cristo, o año pascual sacrificado para a redención da humanidade. Todo o tímpano denota unha exaltación da Eucaristía. A Última Cea é un anticipo do Ágape Celestial representado na cara interior. As arquivoltas serían unha imaxe da esfera celeste. Os animais enfrontados e as escenas de combate, simbolizarían a loita pola superación, da que Daniel saíu vitorioso, máis non Adan e Eva. Un mosteiro chave no territorio da Costa da Morte A transcendencia desta igrexa non se explicaría sen o papel que desempeñou o mosteiro bieito de Moraime na época medieval. Moraime foi un centro de poder, organizador dun amplo territorio que se estendía desde as terras baixas do Anllóns até Fisterra. Carecemos de datos sobre a fundación do mosteiro. A primeira referencia documental data de 1095, mais a súa existencia é anterior. Posibelmente a súa orixe se deba a un padroado laico relacionado coa familia dos Traba. Neste afastado centro relixioso foi educado baixo o amparo do conde de Traba o infante Afonso Reimúndez, o futuro rei Afonso VII, e foino porque este era un lugar seguro e de prestixio. Gran parte da importancia de Moraime venlle tamén do saber facer dalgúns dos seus abades e da relación coas familias poderosas, como os Traba, e con Compostela. A relación coa cidade compostelá explicaría a intensa influencia da súa catedral na arquitectura de Moraime, tamén a que se coñezan as formas de moda en Europa. Moraime foi un centro de poder, organizador dun territorio que se estendía desde as terras baixas do Anllóns a Fisterra Actualmente en Moraime consérvase un espléndido conxunto histórico formado pola magnífica igrexa románica, que con poucas modificacións, chegou até nós. Un templo que deixa impresionado o visitante que entra ao seu interior pola súa estrutura arquitectónica e grandiosidade, que indican que non é unha simple obra do románico rural. Pero ademais deste gran valor arquitectónico e escultórico, o visitante vese sorprendido polas excelentes pinturas góticas do seu muro norte, descubertas na década dos anos sesenta do pasado século, nas que se representan os sete pecados capitais e a morte triunfante. Completan este conxunto o xacemento arqueolóxico que conserva restos dunha posíbel villa romana e de enterramentos da época xermánica, escavado por Chamoso Lamas en 1972, pero o posterior abandono, alterou moito os materiais que o constituían; así como a ampla casa reitoral de mediados do século XVIII, o que converte este lugar nun dos principais centros históricos e artísticos da Costa da Morte.