EIRA DAS MOURAS

Tempo dos defuntos, os magostos e variantes importadas

O microcosmos esférico das sementes e cabazas polo mes  de novembro. Recuperamos esta segunda feira, 11 de novembro, San Martiño, este artigo de Felipe Senén. 
magosto

O outono murcho, de ventos, chuvieiras que limpan as árbores das follas murchas, para devalar sobre deles, entre nubeiros, as raiolas dun solciño ictericio, manso, que xa non manca. Ambiente barroco, pórtico da invernía, ben enxergado e transmitido por Otero Pedrayo dende a súa solaina de pedra, a dos ouricelos da Casa Grande de trasalba, erguida sobre as bocarribeiras que abren ao Barbantiño e ao Miño, a carón do pico Sacro do San trocado e do seu Castro de San Cibrao das Las. Lugares ourensáns por onde se celebra, como en ningures, aos Defuntos e os magostos.

Tempo axeitado para avivar ritos arredor da morte, os que existen dende que se ten conciencia, se filosofa ou se fai poesía e arte sobre os dous sempiternos cabos que se unen en cosmogonía: o da vida e o da morte, a morte propia, a morte allea, a morte amestrada, os arremedos e esconxuros á morte, os mitos, ritos e xogos macabros, o trasmundo e as súas sombras, compañas, aparecidos, mouras... un universo quen sen deixar de existir muda co tempo.

Vida e morte

Outono no que sobre as agras asoman como cabezas as cabazas... e sobre as árbores espidas das mazairas penduran as vermellas ou douradas mazás de inverno... esferas terreais que arremedan o cosmos celestial. Importante telo en conta, xa que desta observación e destas formas que decoran os escenarios do tempo sacroprofano dedicado aos Santos e aos Defuntos, farase festa e negocio, máis no bazar chinés, para inspirar grilandas, bólas de vidro ou de plástico coas que darlle vida á casa no seguinte tempo de Nadal. E de todo se fai entroido para reconverterse, travestirse, desafiar e espantar dende nenos os medos, e máis os da noite, da invernía e da morte. Entroidos de outono, globalizados intensivamente, onde cadaquén usa e abusa da liberdade que lle deixan e expón a súa imaxe do terror, cada vez máis criminal, sanguiñolenta, agresiva, inspirada polos filmes, nos argumentos terroríficos do splatter ou gore.

Sen faltar os que afirmando a identidade buscan argumentos e orixinalidade nas orixes, na Prehistoria e na Historia, segundo conveña: de celtas que son máis nosos, máis estremeiros, como máis tratábeis. Celtas, preñados de orientalismo ario, iraniano, saberes dos que se serviu Pitágoras e a súa caterva de sabios, onde o cranio, a testa, é sacro recipiente e amuleto, niño das ideas e o saber. Inspirámonos menos en romanos e cristiáns, sendo como son os que máis conforman o tear e a 

encrucillada da nosa cultura, o que seguimos a facer pola forza rutineira do instinto. Queremos seguir a mover a roda druídica arredor do labirinto da doutrina do reino do trasmundo, o que está despois dos valados da vida, furando no bosque animado en caza salvaxe, entre serpes, dragóns, o lobo que ouvea, os corvos, a curuxa, o gato negro, sabido de meigas e magos... entre árbores patrucias, penedas de formas estrañas, fontes, pozos... medo a que a noite se apodere no almanaque do día, arredor dos mitos astrolóxicos presididos polo sol e a luz, a ascese do Caos ao Cosmos... e sempre as sombras da Morte, a parroquia dos mortos, capaz de fender os coutos do camposanto para aparecerse na noite e nos camiños... Maxia e misterio, o descoñecido, o contado e fabulado, entre criaturas encantadas, seres míticos da noite, do misterio e do monte, fadas, xianas, xiacias, mouras ou moiras, as que memoran, rememoran, as que con base no pasado dan consellos sabios paro o futuro.

Samahín gaélico, Halloween Yanky, magostos galegos... botellón hispano

Festas agrarias de outono, que pechan o ciclo, de orixe oriental, como as mesmas Saturnais romanas nas que se cría poder abrir as portas do reino das tebras e do frío, do trasmundo, para deixar saír  espíritos e terror... O gaélico Samaín significa encontro, reunión do presente co pasado, dos de antes, os devanceiros cos de agora, Samahín no irlandés de hoxe, identificado en Erín co San-fuin ou o fin de verán, tempo recomendado paras vodas, cando se van a mellor clima as bandadas de paxaros, tempo da unión de Dagda –o deus do día, o venerado pola tribo dos Tuatha de Danamn, os que coñeceron e asasinaron a Ith para recibir a vinganza do seu pai, o galaico Breogán– coa deusa Morrigain, raíña das pantasmas, a que no medieval ciclo artúrico inspira a creación da fada Morgana.

Festa dos mortos na que se sacaban a relucir os caldeiros sacros e se compartían as potaxes milagrosas, se danzaba baixo a lúa chea... celebrado no mes de novembro. Pretexto para comercializado como Halloween, centralizado na noite do 31 de outubro ao 1 de novembro, respectado pola cristiandade como Día de Santos, para traspasar ao 2 a celebración dos Defuntos. Motivo de festa e algarabía sacro-profana para os herdeiros da emigración anglosaxona, espallada especialmente por América do Norte, avivada e a sumar, de xeito diferente, polos latinos centroamericanos de tantas tradicións aos mortos, transformadas pola colonización hispana.

E lume para esconxurar a noite que semella vencer e acurtar ao día. Lumeiradas que en Irlanda se acendía na localidade de Tlachtga, onde a tradición venera con este mesmo nome o deus-señor das rodas de lume. Nesa fogueira prendían fachóns as familias, os clans, que, en ringleiras espallaban pola rosa dos ventos da illa. En Gales e Escocia acéndense as fogueiras nas cimas dos montes, como na Galiza, o noso país das benditas ánimas, e aínda en moitas casas, deixábanse sobre a mesa pratos con xantar e a lareira acesa para que se alimentasen e se quentasen os espíritos errantes... Logo eran os ratos os que o rillaban... As máscaras disfrazadas de ultratumba solicitan pasteis... os nosos doces “osiños de santo”... vello pretexto para un novo botellón temático.

Festa na Galiza das grandes fogueiras, as “magnusustus”, arredor das que maxinamos un mago ou un druída, para espantar os espíritos ruíns ceibe, os magostos, festa conservada, sen permiso nin participación oficial como en ningunha outra parte do mapamundi.

Tempo de cabazas que enchen cabaceiros, base dun xeito de caldo esencial e mesmo de doces... como esféricos universos cargados de semente, de futuro... tempo dos roxos morodos sobre as súas árbores verdes, da castañeira, das castañas, sementes, envoltas nos seus espiñudos ourizos, base da alimentación galega nun pasado de lareira e pote... Agora venerada en festa, asadas en fogueira de frouma, ensarilladas en colares e grilandas de zonchos... tempo axeitado para abrir os pipotes co viño novo...

A cabaza é un microcosmos que expresa a ambivalencia do que nada vale ou do que o ten todo, do pebideiro, seminario, símbolo da preñez, da abundancia, da fecundidade, da rexeneración... para tribos de África, de aquí ou da mesma China... e así mesmo se expresa nas loxas de sociedades secretas. Carcasa tamén usada dende a prehistoria como recipiente, a enxebre cabaza dos peregrinos... e baleirándoas representamos nelas cabezas iluminadas no interior con escintilante lume, efémeras “tetescoupes” célticas na noite outonal, camiño do camposanto. Na Galiza quéreselle ás cabazas como se fosen cabezas da terra, pese a connotacións importadas que a asocian coa nada, aquí trabállanse nos propios lameiros, dáselle incluso formas... e aprovéitanse para a sopa de cabaza e para os pasteis e velaí as tortas de Mondoñedo, o seu “cabelo de anxo” faise da cabaza da cidra ou abóbora, tipos de cabazas traídas no trasfego de Indias, a sumar ás autóctonas e que, cada ano, mimadas polos seus cultivadores acadan sorprendentes respectuosos tamaños de escaparate.

Artigo publicano no Sermos Galiza nº320.

Comentarios