Refractaria aos medios de comunicación, Dorothé Schubart mantivo unha conversa coa Asociación de Músicos ao Vivo e con Antón Santamarina, o catedrático de Galego que lle axudou a clasificar e transcribir o contido das súas recolleitas, que reproducimos aquí polo seu interese.
Asociación de Músicos ao Vivo. Como coñeciches o folclore galego, como chegaches a interesarte pola nosa música?
Dorothé Schubart. Cheguei a Galiza un pouco a cegas. É un rincón ao final do vello mundo. Sempre é nos extremos onde mellor se gardan as cousas. Logo están os Balcáns e o Volga. O Leste-Oeste para min é máis interesante que o Norte e o Sur.
AMV. Viñeches aquí por primeira vez e decidiches quedar a facer este traballo? Que foi o que te enganchou?
DS. O que me interesaba era chegar ás raíces primeiras, e isto xusto haino aquí. Moitas destas melodías, romances de segas, de coplas... son músicas de antes de que houbese estrutura de estrofas. Isto parecíame fenomenal. Estas estruturas de melodías estreitas, con ritmos libres, con tonalidade que non corresponden ao clásico, que non se poden tocar nun piano. Iso é o que eu buscaba.
Dorothé Schubart: "Moitas destas melodías, romances de segas, de coplas... son músicas antes de que houbese estrutura de estrofas. Isto parecíame fenomenal"
AE. Lembras onde foi a túa primeira recollida?
DS. Si, foi no Courel, estiven alí moito tempo. Estaba nunha casa que tiñan unha taberna.
AMV. O cancioneiro ten sete tomos, clasificados por oficios e labores, romances, festas anuais... Ti xa sabías como estruturalo desde o comezo ou foi saíndo así como ías facendo o traballo?
DS. Como a Fundación Barrié pagou este traballo tamén quería un plan de traballo. Así que isto foi unha primeira ordenación. E sobre o traballo veñen os problemas. Hoxe non sei se o volvería facer así.
AMV. Con respecto ao traballo de transcrición, como foi intentar ser o máis fiel posible á realidade?
DS. Esa foi a idea máis importante, que fose unha documentación que se achegase do xeito máis fiel posible ao orixinal. Porque se despois isto desaparecese xa non se podía facer. Consciente ou inconscientemente non me interesaba se a xente aquí sabería lelo ou non. Isto para min era preferente. A consecuencia foi que polo menos este cancioneiro permaneceu 10 anos sen facerlle caso. E mesmo hoxe, a xente pasa moito, non miran o cancioneiro, collen unha melodía, e fan un arranxo e punto. Non o len.
Dorothé Schubart: "Estas estruturas de melodías estreitas, con ritmos libres, con tonalidade que non corresponden ao clásico, que non se poden tocar nun piano. Iso é o que eu buscaba".
AMV. Cres que o ensino da música tradicional non está ben enfocado?
DS. Ben, pouco a pouco vai. Para min traballa ben Sergio de la Ossa, que empezou a estudar as gravacións de Fuxan os Ventos. El é moi bo profesor e agora hai varias persoas que están a facer cousas interesantes. Se ti miras estes tomos de melodías, o 90% non é difícil de ler. E logo hai un par que son difíciles. É o medo de entrar, creo. Non é tan difícil se saben ler música.
AMV. Estamos afeitas a aprender a música tradicional de ouvido e a xente non se forma.
DS. Iso está simpático. É interesante que se faga oralmente, por escrito queda petrificado dalgunha maneira.
AMV. En todo este traballo de transcrición tivo moita importancia Antón Santamarina.
DS. Si, todo o mundo me dixo: "Vaite alá onda el", e fun. El sempre estaba disposto. Realmente todo o que vai fóra do traballo de recollida foi grazas a el, porque eu son moi pouco realista, e todo isto organizouno el.
Antón Santamarina: "Non había unha recolleita sistemática do folclore galego e ela era a muller idónea para iso. Por iso tratei de axudala".
Antón Santamarina. Eu coñecina no 78, apareceu por aquí, estabamos facendo un curso de verán de reciclaxe de mestres de galego. Tiña dificultades co galego e matriculouse. A partir de aí xa empezamos a tratarnos máis. Ela traía cantigas recollidas e eu boteille unha man. Pareceume interesante, vin que estaba moi interesada en estudar a tradición galega, e non había moito feito nese eido. Estaba o cancioneiro de San Pedro, o medio frustrado de Bal y Gay e de Torner, pero non había unha recolleita sistemática e ela era a muller idónea para iso. Por iso tratei de axudala, tamén en atopar un financiamento para aquelo. Inicialmente foi frustrado, pero ao final a Fundación Barrié deulle unha bolsa moi pequena, que non cubría todos os gastos, porque tiña que facer viaxes por toda Galiza. E estivemos traballando uns dez anos. Ela facía o seu traballo de campo, viña e transcribía como podía os textos e eu volvía a escoitalos e corrixilos. Así foi como xurdiu a nosa colaboración. Pola miña parte menor do que debera, pero fixen o que puiden. O traballo é basicamente dela, eu na parte musical non intervín para nada. Ela recollía as músicas, transcribíaas e clasificábaas. Eu interviña máis ben na parte literaria, transcribir literalmente, clasificar por temas os distintos textos que había no cancioneiro. Está todo clasificado todo por temas seguindo a temática das letras máis que a forma musical. Ela estivo aquí até que rematou, durante o tempo que levou a confección deses sete volumes de cancioneiro. Ademais fixo outros tres cancioneiros manuais, pequenos, dous publicados pola Barrié e outro publicado pola editorial Galaxia. E finalmente acabou atopando un traballo, de profesora na escola de música de Basilea. E cando marchou aínda quedaba un volume pendente.
Antón Santamarina: "O traballo dela non foi inmediatamente valorado aquí. De feito, foi unha cousa moi penosa, practicamente non houbo ningunha recensión deste cancioneiro en toda a prensa galega".
DS. Non, moito máis. O sétimo acabeino en Suíza.
AS. Todo aquel material que tiña, que debían ser trescentas e pico cintas ou así...
DS. Non, cintas eran algo menos.
AS. Fixera unha copia para entregar a un arquivo musical en Viena. E a min parecíame que aquel material tiña que estar a salvo por se a ela lle pasara algo, así que propúxenlle que as doara a algunha institución galega e efectivamente así o fixo. Están agora todas en dous sitios: no Consello da Cultura, no Arquivo Sonoro, e no Museo do Pobo Galego, no Arquivo da Tradición Oral do MPG. Todo moi clasificadiño, e calquera músico que queira consultar un arquivo dun informante de Mesía, non ten máis que acudir a calquera destas dúas institucións, pedir o CD correspondente e ir alí escoitalo. Despois do que fixo Dorothé empezou a aparecer multitude de xente que facía recollidas e apareceron cancioneiros moi variados. Foi bastante pioneira nisto e o exemplo dela creo que foi moi positivo.
Despois do que fixo Dorothé empezou a aparecer multitude de xente que facía recollidas e apareceron cancioneiros moi variados. Foi bastante pioneira nisto e o exemplo dela creo que foi moi positivo.
DS. Hai que engadir que o que me fascinou do traballo teu foi o sistema que elaboraches para transcribir a letra. Se fora transcrición fonética a xente non o lería, pero ti atopaches unha forma moi axeitada.
AS. Conste que non é unha cousa moi orixinal miña. Porque eu tiña as miñas afeccións de músicas populares doutros países románicos, occitanos, italianos, e atopei algúns cancioneiros italianos, e dixen "este é o meu sistema". Non ten moito mérito. É un sistema de transcrición que non é fonético nin plenamente ortográfico, pero que reflicte moi ben como era o texto tal e como saíu da boca do informante.
DS. E ademais ten un ouvido...
AS. Eu teño estado para transcribir algunha estrofa ás veces unha hora enteiro. Algunhas moito traballo me deron.
Antón Santamarina: "Alégrome de que, aínda que sexa case 30 anos despois de que aparecera o primeiro volume, se lle recoñeza a esta muller o que fixo polo folclore deste país".
DS. Acórdome ben, como estabamos, dándolle de adiante para atrás seguido ás cintas.
AS. Eu quería engadir outra cousa: o traballo dela non foi inmediatamente valorado aquí. De feito, foi unha cousa moi penosa, practicamente non houbo ningunha recensión deste cancioneiro en toda a prensa galega. Nin sequera na prensa cultural, tampouco en Grial. E por iso me alegro, aínda que sexa case 30 anos despois de que aparecera o primeiro volume que se lle recoñeza a esta muller o que fixo polo folclore deste país. Eu creo que o merece este homenaxe, e moitos máis. Ningunha institución tampouco lle deu unha medalla nin nada. Pero o tempo vai poñendo as cousas no seu sitio.
AMV. Como recibes este premio?
DS. Primeiro dou as grazas a esta xente, porque sempre dá algo de ánimos se ves que unha cousa está aprezada, iso sempre che dá empuxe para facer cousas, pero por outra banda, agora estou noutra situación, pasaron case 40 anos e iso vai tan atrás que me parece un pouco anticuado levar un premio. Son dous sentimentos contrapostos, pero agradézoo moito.
AMV. Ti en realidade sigues traballando, vés a Galiza varias veces ao ano. Que estás a facer agora?
DS. É que eu entreguei o material en copias, pero eu sabía que tiña que deixar o orixinal. Iso foi emocionalmente un pouco duro para min. Púxeno en caixas e un taxista entregounos. E a persoa encargada disto no Museo do Pobo Galego foi Concha Losada. E grazas ao contacto con ela, e a ter a posibilidade de quedar na súa casa, estou a volver aos sitios a ver que queda. Estou confrontando cousas: había isto, agora atopamos estoutro. Atopamos xente interesada, queda un supervivinte, e cousas destas.
