Santa Marta: devoción e expectación

O mal está presente nas nosas vidas podendo causar un desequilibrio vital. Un dos camiños andados tradicionalmente para recuperar ese equilibro perdido era o de ir a unha romaría, porque no contexto festivo a romaría era o campo especializado en sandar o mal, todo tipo de males. Polo tanto, vaise a unha romaría especialmente en relación á renovación por medio da destrución ritual do mal. Así, unha persoa romeira vai ao encontro do "sagrado" e ese encontro pode darse de diferentes maneiras, hai distintas maneiras de ser representado, mais sempre nun contexto compartido socialmente, nun ámbito comunitario. Espazo no que as visións eclesiástica e popular conversaban e se facían préstamos, aínda que as liñas de separación foran fráxiles. Houbo quen chamou a este xeito de entender a relación co sagrado relixión popular, e hai que lle ten chamado relixión local, porque se dá nun marco territorial concreto, mais sempre son xeitos distintos de entender un mesmo feito. Ir de romaría forma parte dunha paisaxe social, dun xeito de construír o vivir en sociedade Indo de romaría tamén nos encontraremos con outra xente. Vaise tamén para socializar, reforzar os lazos de pertenza a unha comunidade. Entón, a festa serve para construír e reforzar simbolicamente unha comunidade. Polo que podemos concluír, parafraseado a un sociólogo clásico francés, que a romaría é un feito social total, algo importante e clave na nosa sociedade. Ir de romaría forma parte dunha paisaxe social, dun xeito de construír o vivir en sociedade. E os rituais e actos dunha romaría representan valores e significados dunha cultura, son parte dunha memoria colectiva. A igrexa impón Mais, a sociedade de hoxe non é a de hai unhas décadas. Vivimos nun mundo globalizado, nunha sociedade caracterizada pola mobilidade. A realidade é trazada polas imaxes e a rapidez, polo mostrar e non escoitar nin dialogar. Isto tamén afecta e transforma o campo romeiro. Así, certos rituais son vistos como algo diferente, como propios dun espectáculo calquera, polo que se converten en produto de consumo, consumo turístico, no que todo vale pola súa aparencia externa e non polo significado interno. Tamén afecta as relacións, entendemento, entre a visión oficial e a popular dese ritual, dándose situacións de crispación. Así, o desenvolvemento romeiro vese afectado. Desde hai uns anos o crego encargado da parroquia na que se celebra a romaría de Santa Marta de Ribarteme non deixa que as persoas ofrecidas saían na procesión dentro dos cadaleitos. Así volveu ser neste 29 de xullo pasado. Entende que a igrexa é xerárquica e impón, desde a súa posición de poder, un xeito único de relacionarse co sagrado, non entendendo e respectando outras maneiras e formas. Mantén que seguir practicando estes rituais é "fomentar supersticións, folclore ou bruxería" e nada ten que ver co evanxeo. Desbota así toda unha tradición na que a promesa, ese contrato sagrado entre a persoa devota e aquí a santa, ten funcionado historicamente. Diremos que non se respecta a diferenza e a diversidade, procurando a unicidade, algo tan propio da globalización económica que trae tamén un único modelo de consumo e comportamento: a rutina do igual. Espectáculo e fervor relixioso Por outro lado, houbo a construción de toda unha narrativa para definir esta romaría como única e ancestral e facela máis atractiva para un consumo turístico. Nin única e, moito menos, ancestral. Mais este relato trae aquí nova xente romeira que entende esta como un espectáculo, que acode como público espectador a ver un espectáculo nun tempo de lecer no que actúan as persoas ofrecidas, as persoas devotas. Constrúense así dúas partes ben diferenciadas: quen participa na romaría por devoción e quen o fai como consumo dunha experiencia de ocio na que só hai que mostrar que estiven alí, e iso demóstrase por medio dunha instantánea, fotografando. A nube de cámaras fotográficas e de TV, xunto cos teléfonos móbiles, é tal que intimidan e converten as persoas devotas en actores anónimos, desligándoos así da comunidade na que ten sentido o ritual. O xeito de entender a romaría é moi diferente. Unhas poden entender que esta é unha romaría exótica porque as persoas ofrecidas ían, porque xa non as deixan ir, en cadaleitos (só poden ir coa mortalla que se vende alí). A visión dunha persoa nun cadaleito é algo que chama a atención nunha sociedade que oculta a morte. Mentres, as ofrecidas están agradecidas por se salvar da morte, agradecemento que as persoas penitentes comparten coas acompañantes e cos poxos. Xa o di unha das pregarias que se cantaba na procesión: "Virxe Santa Marta, estrela do norte, que lle deu a vida á que estivo á morte".