Resistencias á nova arquitectura

A tradición, na acepción de involución, tende a ser acomodaticia, servindo de refuxio conformista para os que non se fatigan buscando actualizar horizontes nos que soster o progreso. Por iso sempre houbo debate ante o novo, tanto no ámbito da ciencia como no da arte; o mesmo ocorre con frecuencia no territorio do social e político. Os cambios asustan e ás veces teñen que abrirse paso con atrevemento, pero cando chegan, no mellor dos casos, acabamos afacéndonos a eles. Nunha das especialidades nas que se evidencia con claridade ese dilema é no da arquitectura, disciplina que muda ao compás da variabilidade dos incesantes retos que emerxen nos modelos de cidade, na optimización dos recursos para unha maior sustentabilidade, no paisaxismo respectuoso ou en todo aquilo que afecta á estética e materiais elixidos. As xustificacións e argumentos para levar a cabo as intervencións poden ser tan amplos como as polémicas e as críticas que suscitan. Nese sentido, no transcurso do século XX houbo un punto de inflexión cando o concepto de construción se modificou radicalmente co racionalismo dos rañaceos, edificios con liñas sinxelas e espidas, que varreron dun golpe "todas as teas de araña de falsas molduras, volutas e pilastras", descarte que espertou en moitos un amplo e manifesto rexeitamento. Desde entón nada foi igual, e velaí que hoxe sería inconcibible a vida das grandes urbes sen eles. Capítulos como o da Pirámide do Louvre do arquitecto Ieoh Ming Pei reflicten perfectamente o dura que pode chegar a ser a cohabitación entre o antigo e o moderno ata lograr a tolerancia; incluso o máis que homologado Museo Guggenheim Bilbao de Frank Gehry foi motivo no seu momento de desconfianza. O caso galego No noso país tamén se xeraron escenarios nos que algunhas creacións contemporáneas, polo menos nun principio, tampouco foron axeitadamente recibidas, ben pola súa estética, ben pola súa "rivalidade" co peso da historia ou ben porque os lastres de ritos, cultos ou liturxias ancestrais taponaron a apertura a calquera renovación. A peculiaridade de estilos como o brutalismo, minimalismo ou os chamados edificios "escultóricos" concentraron en ocasións as máis duras censuras populares. Semella que é difícil dixerir edificacións nas que prima a estrutura de grandes muros de formigón armado ou aceiro sobre calquera xesto ornamental, ou aquelas nas que se reducen os elementos a un estado extremo de depuración formal tanto en interiores como en exteriores; e isto é difícil porque estamos afeitos á tradición de séculos de entender a beleza só desde o boato e a fastosidade. É certo, non resultou doado habituarse a ver fachadas sen recubrir ou compoñentes construtivos ao descuberto, aínda que na maioría dos casos, co tempo, acabaron callando na cartografía da paisaxe urbana en sintonía co espazo para o que foron levantados. Un dos episodios máis complicados foi o da execución do CGAC en San Domingos de Bonaval, onde se fixo dialogar o deseño de Siza co barroco de Andrade Os precursores Algúns dos precursores en Galicia mesmo atoparon reticencias ao introducir estilos que xa tiñan o seu percorrido consolidado en Europa e Estados Unidos. Alejandro de la Sota, Fernández-Albalat, Bar Boo e outros, pese as dificultades en plena ditadura, traballaron arreo para anovar e transformar radicalmente a idea da arquitectura, dando un salto cualitativo no discurso da modernidade. Non lles foi sinxelo e nalgún caso acompañounos a polémica. Agora ben, un dos episodios máis complicados foi sen dúbida o da execución do CGAC en San Domingos de Bonaval, onde se tivo que facer dialogar o deseño de Álvaro Siza co barroco de Andrade. Foi un valente desafío, acontecido nunha operación urbanística que logrou introducir unha peza contemporánea nun emprazamento acoutado durante séculos ao historicismo conventual dominico, xusto á beira do Panteón de Galegos Ilustres. Hoxe fáisenos familiar ese entendemento entre dúas concepcións tan afastadas na historia. Con todo, ás veces, o que resulta complexo é acatar as producións de "artista" que, aínda recoñecendo a solvencia creativa, non contan co posible uso para o que vai destinada a edificación. O exemplo de Eisenmam na Cidade da Cultura é o máis evidente. Mais hai obras que por distintas causas poden chegar a ser estigmatizadas de por vida. A visión da Torre de Toralla segue sen aplacarse, e o cemiterio aberto ao mar proxectado por Cesar Portela en Fisterra prosegue a súa loita co arraigamento de pechar a morte entre muros. O abandono incomprensible ao que están sometidos os panteóns forma parte tamén dese ritual que fai oscilar o pasado e o futuro sobre unha roda de resistencia intemporal.