A reivindicación da vida e obra das mulleres na escrita

Hai uns anos estudáronse e publicáronse as actas do proceso por estupro da artista Artemisia Gentileschi, neles descríbese o infundio montado e tamén o escarnio público á que foi sometida a pintora romana durante todo o xuízo: os interrogatorios sobre os máis íntimos detalles da súa vida, as insinuacións da xente, os intereses monetarios do pai, a arrogancia do violador, a gran farsa… O aldraxante episodio, que padeceu nos inicios do século XVII, cando aínda era moi nova, empurrouna a facela máis forte e valente ante unha sociedade onde a misoxinia estaba a orde do día. A convencida afouteza levouna a traballar arreo os procedementos do “caravaggismo”, igualando ou superando a moitos creadores da época na virtude dos debuxos, na técnica das composicións e no tratamento da luz. Despois da súa morte veu o esquecemento máis ominoso, o silencio e incluso a suplantación do seu nome. Cadros dela atribuíanse a pintores-homes, e cando se recuperou a súa figura, xa no XX, o suceso da violación velou, cando menos nun principio, a súa memoria artística. Predominaba o perfil tráxico sobre a capacidade e competencia da espléndida autora. A historiadora Estrella de Diego di que foi preciso “mirar a súa obra como pintura e non como trauma” para redimila totalmente; o que se fixo con importantes exposicións nestes derradeiros anos. Este exemplo, onde se enmaraña de xeito brutal e cruel a vida e a arte, é posible trasladalo a outras mulleres cunha produción encomiable, desprazada pola traxedia que lles tocou vivir. Camille Claudel, Frida Kahlo, María Blanchard, Ángeles Santos... transcenderon no tempo, ás veces, lamentablemente, máis polo que padeceron que polo que crearon. Pero ten o seu sentido. Alberti negou a Maruja Mallo e Buñuel burlábase dela As historias persoais, as historias artísticas As historias persoais hai que contalas paralelamente ás historias artísticas, porque doutra forma poderíase perder unha información importante “do afán destrutor” dos que deliberadamente abusaron da parte máis vulnerable, dos que enmudeceron as súas parellas, ata facelas invisibles, para que non destacaran sobre eles. Jacqueline Lamba, Meret Oppenheim, Hilma af Klint, Ana Mendieta… foron algunhas delas. Á última custoulle incluso a vida. Gracias á escrita biográfica sabemos que a fotógrafa Dora Maar chegou a ser internada por Picasso nun psiquiátrico e que axudada por Paul Eluard fuxiu do seu maltratador; Alberti negou a Maruja Mallo e Buñuel burlábase dela. Coñecemos as actitudes e os comportamentos máis abxectos, mesmo dos vangardistas máis recoñecidos, e acabamos interesándonos pola obra da vítima, ceibándoa do esquecemento. Ángeles Caso, Shirley Mangini, Victoria Combalía… profundaron no tema, achegando unha investigación exhaustiva para soltar as amarras do desleixo. Para que a historia siga viva A escrita segue axudando tamén no noso país para que non fiquen na indiferenza mulleres que tiveron un papel relevante na existencia de artistas como Castelao ou Luís Seoane. A biografía feita por Montse Fajardo de Virginia Pereira é un recoñecemento da muller implicada nos valores “galeguistas, republicanos e antifascistas”, un modelo de entrega naqueles anos da represión franquista e os duros anos do exilio. Na mesma liña atópase Voces da memoria de Beatriz Graña ou as biografías do Álbum de mulleres do Consello da Cultura Galega, entre elas as de Carmen Arias 'Mimina', dona de Díaz Pardo, realizada por Charo Portela, a de Syra Alonso, parella do pintor Francisco Miguel, firmada por Carme Vidal, ou as das irmás Fandiño Ricart que escribiu Encarna Otero (premiada este ano, xunto coa asociación Andar Cos Tempos, co VIII Premio Begoña Caamaño á acción cultural pola igualdade de xénero da Deputación da Coruña), autora, así mesmo, do libro Mulleres en Compostela, que fai un percorrido, revisando a tradición da traxectoria vital de loitadoras de distintas épocas, sempre desde a perspectiva feminista. Como se ve, tan importante é a obra como o percorrido vital das mulleres, pero para que nos decatemos ten que haber outras, historiadoras e escritoras, que nolo conten. Todo para que a memoria siga viva.