Coñecer a mitoloxía, un "patrimonio inmaterial" da Galiza, para saber de nós

Falar da mitoloxía "é falar sobre nós mesmos", e así o reflexa Rafael Quintía na súa análise dos mitos dos mouros e as mouras. Estes dous mitos "de grande importancia no folclore galego" comparten certos atributos, mais diferéncianse en procedencia e significados, sendo o mito da moura, entendida como figura individualizada, máis antiga que os mouros. Ambos son un "alicerce fundamental da nosa identidade, sérvennos para cubrir un baleiro histórico e dotar de significado todos eses restos do pasado que non sabemos quen fixo", indica o antropólogo en conversa con Nós Diario. No seu traballo, Quintía expón que a sociedade galega construíu este mito dos mouros por oposición, "pois aínda que os dota de estruturas sociais, necesidades, crenzas relixiosas e preocupacións propias da humanidade actual, faino desde un punto de vista épico". Por iso son asociados con grandes tesouros, viven debaixo da terra e fan a súa vida de noite mentres que dormen de día. Os mouros son unha "raza mítica" poboadora do noso territorio á que se lles atribúe monumentos megalíticos como A Pena dos Mouros, en Castroverde, ou o Espicho do Faro, en Salceda de Caselas. Aquelas construcións ou ruínas de orixe descoñecida ou penedos que non semellan naturais é "para a cidadanía galega, cousa de mouros". Con respecto ao nacemento do mito, na súa investigación o antropólogo fai referencia ao escrito do Codex Calixtinus, que xa no século XII destacaba que "a terra dos galegos é rica en ouro e prata, e en tecidos e peles silvestres e noutras riquezas e, sobre todo, en tesouros sarracenos". Quintía relaciona este termo de "tesouros sarracenos cunha mala tradución dos nosos mouros galegos, xa que atopo difícil crer que existise esa idea de que os sarracenos deixaron grandes tesouros se temos en conta o pouco impacto e pegada que os árabes deixaron no país". Todo isto reflicte que "na Galiza este mito leva existindo na nosa historia desde moito antes do século XII", apunta o antropólogo. Quintía destaca a "forma de concibir o tempo e o pasado" deste mito, xa que "unha sociedade tradicional como a galega considera que o presente xorde do pasado pero á vez flúe de modo paralelo a este", en contraposición de sociedades modernas e industrializadas que, como indica o antropólogo Lévi-Strauss, "representan o tempo como unha secuencia acumulativa no que cada momento procede do anterior e anuncia o próximo". A moura como "ser civilizador" Por outra banda, o mito das mouras fai referencia a mulleres "encantadas, de enorme beleza resaltada polo seu cabelo roxo, rubio ou louro, a súa pel branca e as súas meixelas rosadas". Viven en fontes, pozas, ríos ou castros e posúen grandes riquezas e unha forza sobrehumana. Entre as diferentes representacións da moura na mitoloxía, como moza, onde fai o papel de muller nova e sedutora buscando esposo; ou raíña, mais asociada á señora que habita nun pazo agochado baixo un castro; Quintía destaca a faceta de "ser civilizador". Esta representación "outorga elementos necesarios para a civilización, por exemplo, de que a moura construíu os sistemas de regadío no país e por iso puido haber agricultura, ou que en Pereiros lle regalou á xente da zona a primeira planta de vide e desde ese momento houbo viño", explica. "A mitoloxía galega é un patrimonio inmaterial fundamental" Ademais, o antropólogo, tamén resalta a faceta creadora da moura dos propios elementos da natureza e a meteoroloxía, "trazos que demostran o gran poder e a antigüidade desta figura", apunta. Dentro de todos os anos que Quintía leva investigando a mitoloxía galega, especialmente o mito da moura, apunta que "non atopei feitos ou datos que me fixeran variar a miña visión sobre estas figuras, mais nestes últimos anos encontrei un matiz dentro da capacidade de transformación da moura, que indica se podía converter en touro", comenta o antropólogo. Se non sabes de onde vés, como saber a onde vas? O investigador Rafael Quintía sostén que a mitoloxía é "un patrimonio inmaterial fundamental da nosa cultura, un molde mental compartido por unha colectividade. Aspectos como a forma que tiñamos de ver o mundo permítenos valorarnos mellor a nós mesmos e, se non coñeces de onde ves, é moi difícil saber quen es e moito máis complicado vai ser saber a onde vas", asevera. Na súa faceta de profesor, Quintía critica a falta deste tipo de contidos na educación galega. "Temos un sistema educativo obsoleto en materias que, ademais, non está deseñado para fomentar o autocoñecemento, a capacidade crítica ou o libre pensamento", comenta o profesor. "Todos estes aspectos culturais e antropolóxicos tampouco son inocentes, axúdannos a pensar, a entender o mundo e a ter claro cal é a nosa identidade e, ás veces, este tema resulta conflitivo neste sistema que só prepara as crianzas para que non teñan unha gran capacidade crítica", conclúe.