Os primeiros xornais en galego: 'Galicia'

Quen somos? A que vimos? ¿Quén somos? Gallegos escuros mais cheos de boa fe e de amor patrio; probes, mais dinos fillos da terra que á forza de dar pra España a sabencia, puxanza e fértuna dos nosos avós, groria sin termo, estimanza sin enxempro, quedou desbaída, gunizante, atopando como paga de tanta nobreza, de lealtá tanta, bulra, desprezo, irrisió.... Somos gallegos que, fartos do vela malfadada sorte do chan onde nacimos, crémos que chegou a hora de erguela testa, alta, moi alta, pra pór fin á un hoxe tan pequeno, á unha vida tan de ananos; pra facer tremar o país dende Orlegal hastra Finisterre, dende o Eo hastra o Miño, despertando ós nosos hirmáns pra un novo dia de luz e de consolo; pra que sacodida polos ventos dos vales e das montañas aquela groriosa bandeira na que os nosos pais escribiron Deus Fratesque Gallaici poida saber Galicia quén e cántos son seus fillos, quén esquece as súas obligaciós, quén renega do sangue que leva nas súas venas.Malia o churumico que chora cal frouxa muller e non sabe traballar como home rebusto; malia os traicioneiros que dempois de chegar enriba mui enriba, pondo por escaleira da súa cobiza as bagoas e sufrimentos da nai que os pareu, négana logo, cal Pedro a Cristo, vendena sen temor por un anaco, como Xudas vendeu ó Salvadore. Mais benia ós bos fillos que sinten tal fachenda por Galicia, que si non foran gallegos, cobizarían selo; ises fillos que loitarán decote sen deterse naide nin por naide pois que eles serán os vingadores de tanta fel bibida, de tanto pranto vertido. Somos un, dous, tres; mañá seremos tres mil, trinta mil; trasmaña, o pobo gallego enteiro, rexenerado, libre da cadea dos escravos pola virtú do santo amor da patria. ¿A qué vímos? A qué hemos de vir¡. ¿Quén non se indina, si ten alma, da bulra, do innobre menosprezo que os mesmos fillos de Galicia botan sobre da fala dos seus pais, sobre deste lenguaxe que os beizos das suas nais hachaban as máis tenras esprisiós pra arrulalos no verce?. Non ten á menos o valenciano istruido falar na súa lengua cos seus paisás na boa sociedá; nin o andaluz nin o catalán deixan de ter en muito a fala rexión onde cada un naceu. Solamente os fillos de Galicia, facéndose repitición de probes ditos, recollendo sambenito do menosprezo co que os demais queren marcalos, teñen vergonza da lengua que falaron de picariños, e xúsganse moi lidos, enfeixando enriba do lenguaxe a inominia que botaron os extraños no chan gallego. Hai entre os pobos e as suas lenguas unha tan comprida relación que a mala ou boa fada duns cobre os outros. Fala desprezada, pobo abaifado; lenguaxe enalterido, nación puxante e forte. Vimos, pois, pequenos como somos, a falar na lengua máis doce e tenra de cantas deixou como as súas fillas a morta lengua latina, para estudiala e deprendelos seus merecimentos, pra que connosco a deprendan e conozan cantos gallegos non escondon a cara. Eisí levaremos un grao de area pro traballo xigante da rexeneración de Galicia. ¿Non é cecais -diz o Sr. Saco- esa lengua de tan nobre oríxe como calquera das suas hirmás tan fermosa e fleisible como a pirmeira, doce e onomatópica cal ningunha? Non queremos sementar inimiga antre as porvincias, afondando no abiso que nos sopara das outras; pro cando nestas se adivirte unha inclinación deica o cultivo da lengua e literatura porvinciás, polo convencimento instintivo de que é a millor maneira de remover, sin perda a unidá nacional, o espirtu da porvincia e estreitalos ñudos de hirmandá entre os que dun mesmo xeito falan, vergonza será que sosmente as poboaciós gallegas néguense a camiñar por tal rúa, aparecendo diante d‘ as outras sin idioma, sin literatura e sin groria. «Dádeme o meu fillo, Condes, dádeme o meu fillo!»—choraba Alfonso VI, dempois da loita de Uclés, na que morrera o seu fillo Sancho; e Galicia, repitindo aqules doridos acentos diz seus fillos: Dádeme a miña fala, gallego, dademe a miña fala¡. Que fixéchedes dela? [Artigo da redacción do xornal publicado no número 1 de 10 de maio de 1885] Rousalía Castro de Murguía Aquela rula amorosiña, aquel rolsiñol distes vales, aquela reina da nosa fala, na que tantas vágoas de alegria soupo arrincar dos corazons gallegos; aquela maestra dos tenros cantares háchase magoada, fondamente dorida. ¡Nosa señora das Angustias a console, san Antón bendito nola garde pra groria do chao gallego! Ai, non! Dios non chamará inda pra sí á quen coma ela ten que cumprilo seu apostolado, a minsión de facernos amalo chao no que nacimos. Non; Rousalia non pode, non debe fuxir de nos, mentras que non vexa o sol da xusticia brilar sobre os picoutos das nosas montañas; non pode, non debe fuxir de nos, pois á Dios pidíndollo están os pobos gallegos. Védela…Alí está no seu leito cal dorida pomba que se pousou pra sempre, e os filliños xunto de sí... Quezais ós seus ollos veñen tenras vagoas que escaldan as suas meixelas, e o seu pensamento recordos doutro tempo, alaios doutras músecas, soidades e melanconías!. ¡Ela que ten nas súas canturías,—que arrecenden ós pinares e tomillos das nosas montañas, ás froles destes xardins, coma as estrofas de Osián,- balsamiño pro peito magoado pola pena, fresco orballo pros beizos mazados e secos que solberon o repouso da vixilia da frábie ou da chouza, cancións cheas de valentes notas pra cantala libertá da pátria!... ¡Que as oracións que ruben ó ceo dende os lares pátreos, misturadas cas vágoas e sospiros dos corazóns, cheguen ó trono do Altísimo, e sían abondo pra conter unha vida que se vai, un aleuto que se acaba! [Artigo publicado no número 1 de 10 de maio de 1885] A prensa gallega Falan os preódicos?. Fanse os xordos. Chilan pidindo xustiza?. Leria, leria; e namentres, nin os homes oien estas queixas saídas da ialma, nin Dios tinde sobre de Galicia unha mau amorosa. ¿Qué lle hemos de facer? . Si a prensa da rexión perde o tempo ¿terá que calarse, ou deberá de botar por outro camiño? Crémos que o segundo. Predical a unidá no pobo, e estar rifados us preódicos e outros; doerse da endeferencia do país, dos abusos dos que teñen a tixela polo rabo, e queimar incenso por Xan ou por Antón; asañarse polos alcumes e bulras dos extraños, e poñerse alcumes á retesía; berrar cando está a boca valeira, e calar se a henchen.,...; pórse como as regateiras na praza por si fuches tí ou fun eu; vendela vergonza por un codelo.... non é, non, a millor maneira de chegar onde debe chegala prensa gallega. Galicia ten dereito á dicir: «Honrádeme na casa que eu vos honrarei na praza; e ¿quén de nos pode tirala pirmeira pedra? Prensa gallega, ti, que ó fin e ó cabo, es a soia voz do país; ti pra quen xamais foi pesado xungo polo amor da patria; tí, que es cecais a mais probe de España, pro tamén a mais dina, no nome da terra, da nai que vos criou; pola groria dos seus fillos, que son nosos hirmás; pola lembranza dos seus doores, das súas vagoas de fel, xuntémonos, siamos un corpo con un soilo querer, ergámonos enriba das cousas pequenas; e fortes, como agora froxos, digamos ó país: “Abonda de chorar, Galicia, chegou a hora de facer, que cheos hastra os ollos estamos de falar ó vento”. Hastra o presente de nos fixeron os gobernos cera e pabio; de eiquí diante saberemos far de tal xeito, que non esquezan aqueles de que conocémolos nosos dereitos, e que si sabemos pidilos ca lengua, tamén saberemos collelos cos feitos. “Deus fratesque galaici dixeron os nosos avós: sexa esa nosa siñal, o úneco credo que resoe por vales e montañas. Solamente eisi seremos fortes, solamente eisi teremos forza abondo pra facer tremar á cantos se estreban á firirnos. ¡Malia quén pense outro xeito¡. Leve o demo á quen renegue da nai que o pareu! ¡Que inda llo sono escorrenten os pantasmas! ¡Que inda a fraca estadea llos dentes faga bater botándolle frío na alma, neve no corazón! [Artigo publicado no número 1 de 10 de maio de 1885] Xosé Montero Arostegui Fillo do Ferrol foi iste home distinguido: nacéu o cinco de Marzo de 1817, e finou o dez de Agosto de 1882, ós sesenta e cinco anos, entregados, dende que se fixo home, no servicio do país e no cultivo d‘ as letras. Dempóis dos primeiros estudios, aprendéu o latín e as humanidades. Cando se dispoñía pra visitala as aulas, as disgracias que viñeron pola sua casa, non lle permitiron salisfacelos seus deseios, pro non lle estrobaron de se familiarizar cos dereitos civil e adeministrativo, ós que dodicou moilas vixilias. Ises conocimentos levárono a secretaría do Auntamento, con váreos empregos, hastra que no ano de cincoenta e catro tratóu de probala sorte no comercio. Formouse naquil entón unba compañía na que tivo parte non pequena, póndoos á testa da mesma; mais os apretos monetarios do cincoenta e sete poñeron á sociedá no caso de facer contas, e Montero saiu dela si co peto valeiro, cas maus moi limpas. Das suas aficiós polas letras deixóu mostras en cantos papés pubricáronse no Ferrol, nalgús de Galicia e nos libros que escribéu. Recordo seu queda no Dicionario Geográfico, Estadístico, Hisóorico de Espafia, de Madoz, á quen na páxina 67 do libro VIII, chama: nuestro amigo é ilustrado colaborador D. José M. Montero Aróstegui. No ano de cincoenta e nove o Municipio dista vila quixo que Montero puñera á contribución as suas dotes pra ver de ordenalo archivo vello, e o noso paisano soupo facer tempo pra tal traballo, sin deixar por eso da mau a Hístoria y Descripción de la Ciudad y Deparlamento del Ferrol que no mesmo ano do cincoenta e nove levou á Madril para dala á emprenta. A Acadomia da Hestoria topóu nese libro méritos abondo pra lle recompensar co nombramento de Académico correspondente, por acordo do trece de Abril do 1860. Tan boas prendas valéronlle o favor raro de ser adimitido no Corpo Adeministrativo da Armada, na clas de oficial primeiro, no dito ano de sesenta. Neste Corpo chegóu dempóis de moitos servicios, e gañando emprego tras de emprego, hastra o de Intendente, o último pau da escada, como si dixéramos. Sobre dos libros xa falados, debernos de facer de mentes os que se chaman: Deberes y facultades de todos los funcionarios de la Administración de Marina, aprobada polo Goberno en loita con outras, e siñalada pra ser estudiada nas Acadernias da clas; Armas de Galicia; Origen, fundación y vida de todos los Cuerpos e Institutos de la Marina Española; e Cuadros de Historia Universal das tres últimas, ningunha chegou á pubricarse. Dispoñía Montero unha segunda salida da sua Historia del Ferrol, moi aumentada e aínda máis composta, cando a morte segóu tales pensamentos, dando achego á unha vida tan traballada como virtuosa. [Artigo publicado no número 1 de 10 de maio de 1885] Unha revista fiel ao nome O 10 de maio de 1885 saíu á rúa en Ferrol Galicia. Cencias, literatura, artes, concibida como unha revista monolingüe en galego, na liña doutras publicacións que viñan promovendo os rexionalistas noutros puntos da Galiza e onde destacou polo seu éxito O Tío Marcos d'A Portela. A súa existencia, a diferenza da súa homóloga ourensá, foi efémera e de feito só hai constancia da edición dun único número, editado na imprenta do diario El Correo Gallego. Os propios datos que coñecemos da revista impídennos dar coa identidade dos impulsores e redactores. A publicación non recolleu a identidade do director, a maioría das colaboracións foron asinadas con pseudónimos, porén non sería complicado identificar entre os seus impulsores os membros do comité ferrolán da Asociación Rexionalista Galega, cuxa fundación e constitución para eses anos foi documentada polo historiador Justo Beramendi. Os únicos traballos asinados polos verdadeiros autores de Galicia. Cencias, literatura, artes son tres poemas elaborados por Francisco Añón, Juan Saco Arce e Andrés Muruais, xa mortos naquela altura. Añón foi un escritor que fixo parte da xeración de Antolín Faraldo e participou da revolución de 1846; Saco Arce foi lingüista e autor da primeira gramática galega; e Andrés Muruais, comprometido republicano federal finado con só 31 anos. O único número conservado da publicación deixounos mostras do seu inequívoco compromiso político coa corrente social protonacionalista. Así, nun artigo de presentación titulado “Quen somos? A que vimos?” afirman “Quen somos. Galegos escuros máis cheos de boa fe e de amor patrio… Somos galegos que fartos de ver a malfadada sorte do chan onde nacemos, cremos que chegou a hora de erguela testa, alta, moi alta, para pór fin a un hoxe tan pequeno a unha vida tan de ananos; para facer tremer o país desde Ortegal até Fisterra, desde o Eo até o Miño, espertando os nosos irmáns para un novo día de luz e consolo”. A publicación non revelou a identidade do director e a maioría das colaboracións foron asinadas con pseudónimo A defensa da lingua estivo na xenética da revista. Nesta liña sinalan: "Hai entre os pobos e as súas linguas unha tan cumprida relación que a mala ou boa fada duns cobre aos outros. Fala desprezada, pobo abafado; linguaxe enaltecido, nación puxante e forte. Vimos, pois, pequenos como somos, a falar na lingua mais doce e tenra de cantas deixou como súas fillas a morta lingua latina, para estudala e deprender os seus merecementos, para que connosco a deprendan e coñezan cantos de galegos non esconden a cara. Así levaremos un grao de area para o traballo xigante da rexeneración da Galiza". Galicia. Cencias, literatura, artes foi fiel ao seu nome. A carón de artigos de intención máis política ou cultural, como o dedicado a Rosalía de Castro, existiu unha vontade clara de divulgación científica, que introduce na mesma un trazo de orixinalidade e distingue esta publicación ferrolá doutras revistas da época escritas en galego. Neste sentido, destacamos unha peza sobre os cometas, na que se explican as súas causas naturais e onde se rexeitan certas supersticións asociadas con eles, ou o anuncio da inauguración dunha futura sección dedicada a tratar da mellora dos labores agrícolas.