Os primeiros xornais en galego: 'A Monteira'

Õs nosos peisanos Cando rompendo os estreitos e esquivos moldes en que hastra dagora estivo presa a literatura gallega érguese maxestuosa e chéa de vida; cando salvando os límites da Rexión, as fronteiras da patrea e atravesando os mares, van resoar á lexanas terras as melancónecas e doces notas arrincadas á sua lira polos nosos vates; cando fillos enxebres deste anaco de terra que cha¬mamos Galicia, fan ver ô mundo enteiro como coa tan armoniosa como inxustamente aldraxada língua gallega, pó¬dese, millor aínda que con outras moitas, espresar os mais tenros sentementos da nosa i-alma, os afeutos mais nobres do corazón humano; cando a múseca das nosas montanas e vals, das nosas cañadas e ribeiras, é escoitada, apraudida e premeada en internacionás certámes; cando, en fin a idea rexionalista surxe, medra e imponse, recramando pra nosa esquencida Rexión os direitos que lle corresponden, ¿ten algo de estrano que nosoutros, mozos aínda e amantes como o que mais da terra en que se arrolaron os nos berces, nos sintamos antuseasmados, e pouco refreusivos quizáis, lancémonos á espoñer dun modo solene tal antuseasmo? Asistimos, por fertuna, o renacemento, que non se pode negar, da nosa literatura; pro somos tamén testigos das dificultás grandes que se opoñen á que este renacemento sexa o rápedo que debera, e entre elas a que cremos mais grave: o pouco amor, o escaso afeuto que os fillos desta terra mostran polo seu propeo lenguaxe. O vulgo iñora o seu mecanismo e as crases que se chaman ilustradas, avergónzanse de úsalo nas comús nacesidades da vida. Afeitos á non ouvilo maisque na boca de probes e míseros labregos ou artesaos, non se pensa, nin quizais se comprende que, aquel lenguaxe que ao parecer ten en sí moito da rudeza da forma de quen o fala, garda elementos da mais alta perfeución; que foi o mesmo de que se valiu D. Alfonso o Sábeo pra cantar â Virxen, o mesmo en que Macias compuxo trovas de amor e Rodrigues de Padrón can tou as suas disgracias; o mesmo que usaron os nosos vellos en tódalas nacesidás da vida; o mesmo que sirviu, en fin, nos nosos días a Rosalía Castro e tantos outros vates, cuias obras chaman a atención xa dos estranxeiros. A consideración de que Portugal chegou, cultivándoo, donde chega un pobo en que a litera¬ tura frorece, non é bastante, por outra parte, pra desterrar tan inxustificada prevención. A vencer esa repunancia ó noso idioma, popularizandoo en canto poida e da súa parte esteña, ven A Monteira a pubricidá, con fe, si; pro sen pretensiós tolas que nos enganen na medida e aprezo das nosas probes e debles forzas. Mais como mal se pode querer unha lingua se non se quer o pais en que se fala; como mal se pode espertalo antuseasmo pola nosa nacente literatura se non se esperta o amor a terriña en que vivimos, a nosa adourada Galicia, A Monteira, tendo esto moi presente, defenderá en canto poida os intreses da Rexión; será, nunha palabra, rexionalista no sentido san da palabra, sen confondirse cos que prostituen idea tan nobre, queréndoa facer senónema do ausurdo e antepatreóteco soparatismo, xa franco, xa escondido e desemulado baixo a envolveita dunha idea políteca. Unha tendencia vimos ouservando con desgosto en muitos dos que con éusito coltivan a nosa fala, cal é o apartarse dunha maneira as veces escandalosa, dos preceutos e insinanzas da moral, sen a que, pensamos nosoutros, que non pode haber obra artísteca que tal nome en xusticia levar mereza. A Monteira, que quer e aspira á entrar sen peligro en tódolos lares, enformará os seus traballos nos sanos preceutos daquela, e conforme á éles han ser sen duda, os de todol-os que queiran honrarnos coa sua colaboración. En canto á milloras materiás, baste decir que estas han de estar en relación co favor do púbrico e que nengún sacrificio se ha de oumitir se aquel é como esperamos. O noso maor gusto, o noso desexo mais grande, é facer do somanario unha revista ilustrada e na que aparezan as firmas mais queridas e respetadas da nosa Galicia, coa colaboración dalgunha das que contamos xa. Queda esposto en poucas palabras o programa d'A Monteira e do que ha percurar non sopararse. Se o fin consiguimos algo do que nos propuxemos o sair â lus, por ben premeados teremolos nosos traballos, e calquera que sexa o resultado quedaranos a satisfaución do compre o seu deber. [A Monteira, número 1 de 5 de outubro de 1890] 'A Monteira' é a experiencia máis exitosa das cabeceiras nacidas na década de 1880 De todo un pouco A Monteira, ó vela lus púbrica, cumpre con gusto un deber de curtesía dirixindo seu afeutuoso e sinceiro saúdo a toda a prensa en xeneral, a da Rexión en particolar, e moi especialmente os apreciabres compañeiros O Tío Marcos d´a Portela de Ourense e A Tía Catuxa de Pontevedra que tan valentemente veñen loitando pola rexeneración da nosa amorosiña lingua. Os nosos peisanos do outro lado dos mares, ôs que a sorte encostante e caprichosa fixo abandonal-a terra en que naceron da que probas teñen dado de sobra que non se esquecen, A Monteira espera hana de recibir como un amigo que con eles ha de chorar as disgracias de Galicia e regocixarse lembrando as suas grorias. [A Monteira, número 1 de 5 de outubro de 1890] Paréntesis Un ano e tres meses leva de vida A Monteira e durante este tempo, nin as forzas nín o antuseasmo nos faltou un istante, nín tivemos que queixarnos do auxíleo do púbrico en xeneral e moi especealmente dos que exercen o apostolado rexionalista coas producios da súa pruma. Amantes de Galicia-esquencida e aldraxada, e coa conviución prena de que soilo nas salvadoras doutrinas do Rexionalismo teñen romédeo seus males, no orde autual de cousas, nosoutros quixemos facer canto da nosa parte estivese pra propagar aquela doutrina e facer algo por este país i-os seus habitantes, tan dinos de millor sorte e tan inxusta como inhumanamente tratados por gobernos sin concéncea. Esta idea fixo surxir na nosa mente á idea de fundar un somanario redautado na docísema fala de Alfonso X e de Macias e A Monteira víu a luz púbrica nesta capital e vivía hastra fecha sendo ouxeto de distinciós e xuícios que non soñáramos, certamente, merecer. Mais o refrán di «O home propón é Dios dispón», e cando con máis antuseasmo latexan no noso peito aqueles ideás, cuio trunfo coidamos que ô fin se ha de impoñer pra ben de Galicia; cando as nosas forzas medraban ô amparo da proteución ô noso homilde somanario dispensada e nos compracemos en ver como este país marcha polo camiño da rexeneración, vémonos obrigados á suspende-la pubricación d'A Monteira indefinidamente, si con pena, coa satisfaución que sempre proporceon a idea do cumprimento dun deber e de que as nosas debres esforzos non foron de todo estéreles: témola vanidá ou como queira chamarse, de que quitamos á algús o noxo que todo o gallego lle daba. A enfermeda que padecen seres que nos son moi quiridos, á pouca salú de que disfrutamos algús de nosoutros mesmos i-as ocupaciós crecentes doutros, causas son de que non poidamos atender, como se debe, â pubricación do noso semanario e de que a suspendamos indefinidamente i hastra que as forzas nos dían novos alentos pra siguir nunha empresa que consideramos grande: a defensa de Galicia i a propaganda dunhos ideás que cremos salvadores. Vosoutros, os que co produto do voso inxenio axudástesnos a levar o traballo e destes coas vosas firmas honra ás colunas d'A Monteira, recibide a espresión da nosa inmensa gratitú que facemos estensiva a cantos nos ausiliaron na nosa empresa. E pra terminar e ao dar o adiós a todos, a todos rogamos adouten por lema o que a nosoutros nos sirviu e queda compendeado nestas duas frases: Viva Galicia! Viva o rexionalismo! [A Monteira, número 65 de 27 de decembro de 1890] Entre as primeiras preocupacións está o idioma e a súa reivindicación O compromiso rexionalista A Monteira é a experiencia máis exitosa das cabeceiras nacidas na década de 1880, un período rico en xornais en galego. Oito das catorce publicacións tratadas neste coleccionábel son dese período. E nos últimos cinco anos da década aparecen sete delas: Galicia, cencias, literatura, artes (Ferrol, 1885); A Gaita Gallega (Habana, 1885); O Antroido (Betanzos, 1886); A Fuliada (Betanzos, 1887); O Novo Galiciano (1888); A Tía Catuxa ( Pontevedra, 1889) e A Monteira (Lugo 1889). O 5 de outubro de 1889 publícase en Lugo o primeiro número do semanario A Monteira. Redactado integramente en galego, levaba por subtítulo Somanario de Intreses Rexionales e Literatura. Consta de oito páxinas, a última de cada número destinada a anuncios. Fundado e dirixido por Amador Montenegro Saavedra, mantivo un indiscutíbel compromiso coa lingua e mostrou un apoio expreso ao movemento rexionalista. Nas oito páxinas do semanario os temas literarios ocupaban un lugar destacado, especialmente a poesía. O propio Montenegro publica un poema no primeiro número e a partir do número dezanove, oito de febreiro de 1890, deu a coñecer once poemas baixo o pseudónimo de Esperanza Roca. O número 35, do 31 de maio de 1890, incluíu o poema Os Pinos de Eduardo Pondal, composto para o Certame Musical que se celebraría en agosto dese ano na Coruña, e que será a base da letra do himno. En A Monteira, ademais da publicidade, apareceu a primeira necrolóxica en galego. Deixa de publicarse o 27 de decembro de 1890 co número 65. 'A Monteira' mantén desde o número un o compromiso rexionalista Entre as primeiras preocupacións está o idioma e a súa reivindicación. A asunción da defensa do galego está presente desde o primeiro número sumando, á reivindicación do uso para todos os contextos, as propostas de normalización, centradas en recuperar a autoestima dos galegos quer apelando á longa e brillante historia do idioma quer á defensa da lingua desde o seu propio valor estético. Mais non é o tema lingüístico o único, sendo central. Nas páxinas d'A Monteira aparece recollida unha boa recompilación da literatura de tradición oral, desde cantares a refráns e contos que tratan cuestións de antropoloxía social, tratadas desde unha óptica máis de valoración da tradición do que de análise de tipo sociolóxica. A Monteira mantén, ao longo dos 65 números publicados, o compromiso rexionalista proclamado no número un. Mais, que é o “rexionalismo” d'A Monteira? Para Montenegro a rexión é un concepto natural ou social, un feito natural que ten dereitos per se, como o dereito a vivir dentro da liberdade e da orde. Afástase nisto pois da concepción de Murguía, mais centrada na raza e na lingua. N´A Monteira a lingua é un dereito que ten a rexión galega mais non se utiliza o idioma para demostrar que Galiza é unha rexión. Daquela, dando por suposto que temos ese dereito, céntranse en encarecer o uso. No contexto social en que nace A Monteira, co rexionalismo como concepto predominante e con diferentes modelos de o entender mais cun único concepto aceptado por todas as correntes: é preciso devolver a Galiza o poder que o centralismo lle roubou, nese contexto o xornalismo xogou un papel predominante e A Monteira rompeu moldes asumindo coerentemente o rexionalismo e a defensa do idioma, proclamando que era unha contradición facer propaganda do galego en castelán. Por iso, cando en 1909 Amador Montenegro leu o discurso de ingreso na RAG, tamén o fixo en galego converténdose así na primeira persoa que utilizou o noso idioma para o ingreso na RAG.