Os primeiros xornais en galego: 'As Burgas. Literatura e artes'

A cédula d'As Burgas Non vamos á quebrar o costume. Aparescemos na casa púbrica da prensa e o conquerir pr´As Burgas un anaquiño pra espetar nel o noso pavellón, e abóndanos pouco espazo, non esqueceremos de espricar o que somos, onde vimos e onde vamos. Costume xa enxergado lei, como se enxergan moitas cousas, de prisa e correndo, e anque humildes, con esa humildade que nasce do conocimento dun mismo, que de nada se gaba; costume de sempre, non pisaremos por riba del e aí vai a cédula d´As Burgas. Si acolléramos dentro da nosa alma ó orgullo dun valimento por ninguén reconocido, poidéramos hoxe vestir o millor traxe do pais é faguer soar as campas dos dias de festa. Mais nin sentimos un, nin temos sinon unhas cirigolas de estopa que cicais non sirvan xiquera pra poder sair da oscuridade que nos cobre, é, sin moca é coa monteira baixo o brazo, presentarnos ante os nosos irmaus en letras, de modo que non ruba os seus labios sonrisa cuasique de desprecio, ó vernos tan probes como o labrego mais probe da aldea mais traballada polo caciquismo. Non: non somos orgullosos, nin poideramos selo tampouco. Non se nos aculta que as campas da soa inda teñen que dar aIgunhas badaladas, pra adequirir nembradía. Pro dóenos á falla dun pródico esquirto na enxebre lingoa da chau nativo onde, os que coltivan o gallego, poideran esparexar as cheirosas froles deste bendito Parnaso galiciano. Sómentes por eso, publicamos As Burgas; non ten outro obxeto, non persigue mais fondos fis. Somos, pois, mozos de hoxe, sin nome, sin historia; vimos do máis escuro do couto literario: vamos a ofrecer á todos é, por esprito de mocedade, á xeneración que nasce neste anaco de terra, estas catro follas pra que nos axuden a enchelas prodicamente coa poesía que se asenta nos montes, nos vals, nos regatos, nas costas, nas chouzas é frota hastra nos aires desta feiticeira Galicia. E ¿quen sabe?; poida ser que teñamos á fortua de encher o buraco que está aberto na literatura rexional. As grandes, xenerosas empresas surxen, moitas veces, sobre ó nome iñorado do máis pequeno. Ademáis sentimos, xoguetear, louca é firente eiquí dentro, a espranza de que non atoparemos, por toda groria, o vacio ó redor noso. E esto, entre á ousadia da empresa, aléntanos á lévala á cabo. Aí teñen, pois, As Burgas os poetas e os esquirtores gallegos. E deles e mais nosa; e decir: dos tres, cuxas modestas pro entusiastas firmas campean por estas follas adiante. Ala, lonxe, na terra de Provenza, os antiguos xustadores, iban de castelo en castelo chamando os seus irmaus en amor e poesia a congregarse en xuntas groriosas pra aquela patria dos Felibues. Nós, coas Burgas na mau, vamos tamén de chouza en chouza saudando os irmaus nosos, e chamándoos a congregarse á cantar sobre estas follas de papel, os santos amores que todos levamos no curazón baixo estes ceos de Galicia. Benditos sexan os frutos si son proveitosos desta obra que emprendemos. B.S.E. [As Burgas, número 1] A defensa e promoción da nosa lingua, así como a oposición ao centralismo, testemuñan a orientación galeguista desta publicación Saudo os compañeiros Paxaros dun mesmo niño, aquecidos baixo as ás da pomba Galicia que nos adorme co mesmo calor, calor que fai adourar á terra onde fumos nados e esmairnos soñando na sua rexeneración, nada temos que decir se non enviaros á aperta mais entusiasta, que cando ó corazón sinte moito os beizos podrán bicar pero non falar; ó entusiasmo podrá estender os brazos á esculcas de peito amigo, pero poucas veces move á boca paralizada pola emoción. Creanciñas chegadas hoxe o estadio da prensa soilo deseamos topar un canto que nos concedan garimosos nosos compañeiros xa maestros nas lides periodísticas. Así ó esperamos porque nos abonan duas cousas de valía. Somos d´As Burgas e anque nos chaman graxos todos saben que non temos mais que un corazón nobre e apasionado, no cal ferven todolos entusiasmos como ferve nas augas das nosas fontes, e a maior abundamento traguemus por escudo á meiga fala con que nos arrolaron no Berce, pra saudaros co meigo lema Deus fratesque Gallaecie. [As Burgas, número 1] ....... Un dos décimos do numero premiado co gordo adquiríuno en Burgos dona Herminia García Recarey filla desta capital casada co notario de Maceda don Alfonso Rodríguez Rey. ..... A prensa rexional Cuase novos ainda neste labor que nos impuxemos , sintimos na i-alma tódolos entuseasmos etódalas valentías de quen non está afeito os amargos desencantos e esmorecimentos forzosos; de quen ainda apeas sintíu as imposíciós dos de arriba asoballando ó santuario das propeas creonzas, das ideas nobres é dos xenerosos sentimentos; de quen non concibe que aquel que ten unha patrea, vexa con indefrencia as suas coitas, as suas bágoas, os aldraxes de que é ouxeto; de quen o mirar ó redor, non atopa os irmaus unidos unidos, siquera na santa obra do emprestar un anaco dos seus valeres pola nai amada, por Galicia. Nesla iñorancia dos particulares móviles cada vez que botamos unha ollada á prensa rexlonal é atopamos nela brilantes párrafos que privilexiado talento trazou pra defender ou ensalzar á un home, non podemos menos de adimirar os entusiasmos e valentías que á fe nunha idea soupo esparramizar; cada vez que ó tratarse dos asuntos de unha localidá, asuntos alleos á política, vemos tódolos preódicos alevar en conxunto a súa voz, levar o mismo lema, soster as mismas ideas, respetamos ó sagrado amor ó pobo en que nasceron aqueles cuxa natural indinación faguemos nosa no fondo da alma; cada vez que chegan a nos os ecos de rudas campañas batendo o pedestal dun falso ídolo que co seu poder ausorbe todo canto bó poidera medrar no seu torno non podemos menos de adimirar á aqueles que, co santo embrema da xuslicia na man, cerran arresgando seu sosego, contra quen ten sombrizados os resplandores do progreso, lema da xeneración presente. Ó mirar, pois, ó noso redor tanto valimento, tantos entuseasmos, tantas forzas agrupadas con sagrados fis, non podemos menos de excramar:—¡Bendito ó chau que tales fillos creóu!— Chega un momento en que a patrea común, Galicia, cúmprelle todos eses fillos que en feixe a defendan de un novo aldraxe, de unha tropelía, de unha ameaza pro porvir e o silenzo máis profundo acolle o griot de dous ou tres fillos amantes que prefiren morrer de fame acosta de salvar a honra da nai. Os intereses de un político que sosten á pubricación; as miras particulares do cada pobo; ó interés personal de cada un, pesa máís na mercenaria opinión que os salaios de unha nal que arrastra suas queixas, apagadas xa, en busca de un fillo que ainda teña puro ó corazón, que aínda seipa ó que val ese docisimo agarimo, que aínda non haxa vendido ó máis sagrado dos amores por unha codea arroxada polo caciquismo. Ese é ó espectáculo que se contempla cada vez que ó eco de unha badalada de deshonra resoa por Galicia: silenzo nus, tibieza en moitos, oposición en algús, indinación en poucos. Como proba do noso primeiro párrafo, abonda ó feito de que neses casos somentes á prensa da xuventú, á que aínda non se vendeu, desenvolve toda a súa nascente virilidá en defensa do cariño aldraxado, é todas as enerxías surxen como labarada do benditos amores que, ó contauto do brutal golpe, alcenderánse pra queimar ó rostro coa vergoña o ver que os vellos olvidan á nai é soilo á xuventú à respeta e agarima. Non vaia á creerse que ista xusta indinación é unha profesa de rexionalistas no sentido que torcidamente se da á ista frase: esto é separatistas; non; eso é, por hoxe, absurdo. O que sí profesamos é ó santo amor á patrea que nos veu nacer, é non podemos menos de lamentar ó abandono de valiosos fillos e as miserias que tantos lle botan esquecendo que Dios trazou nunha frase á conduta dos homes pra mais subrime das suas creanzas: «Honra á tus padres.» .... O concexo de Santiago mandou colocar na calle mais torta, estreita e empinada da cibda un letreiro que di: «Calle de Gelmirez=primeiro arzobispo de Santiago—siglo 13.» O procedimento e novo; dese modo tense a historia ciscada polas calles. Pero ó gracioso ha de ser cando se trate de espricar ó que foi, calquera individuo que os azares da política lle figueron dar nome á calle. Ou o dia en que queiran espricar quen foi o castrón que deu nome á rúa de Castrón d‘ ouro. Ou a quen rapaban na praza de «Rapa da folla». Válgate o diaño e o que discurren estes concexás pola moderna. ¡Asús [As Burgas, número 2] Detrás do proxecto había un fato de mozos descoñecidos, con intereses literarios, que estaban a iniciar unha carreira xornalística Un xornal para a defensa do país As Burgas tivo unha vida curta. O primeiro número saíu o 24 de Natal de 1894; mentres que o último exemplar do que se ten constancia é o número 10, do 3 de marzo de 1895. A súa periodicidade era semanal e cada número constaba de oito páxinas. Detrás do proxecto había un fato de mozos descoñecidos -como eles mesmos se cualificaban na presentación do primeiro número- e con intereses literarios que estaban a iniciar unha carreira xornalística. Sabemos que a dirección d'As Burgas estivo a cargo de Santiago Álvarez de Nóvoa, a pesar de que o seu nome non figure na revista como director e de que só apareza como autor en raras ocasións. En troques, as sinaturas máis habituais na breve historia do periódico foron a de Francisco Álvarez de Nóvoa e a de Heraclio Pérez Placer, autores de numerosas contribucións en prosa e en verso. Anos máis tarde estes dous escritores e o director da revista converteríanse en membros correspondentes da Real Academia Galega. O resto das colaboracións constaban das achegas de Benito Losada, Filomena Dato ou Juan Barcia Caballero, e mesmo dalgúns poemas de Rosalía e de Curros. Como o seu subtítulo permite adiviñar, os contidos d'As Burgas foron eminentemente literarios e culturais, estando conformados por poesías, relatos curtos, noticias sobre actividades e sobre novas publicacións. A iso hai que engadir a habitual sección de actualidades e os parrafeos de crítica social e política. Os contidos de 'As Burgas' foron eminentemente literarios e culturais con noticias sobre actividades e sobre novas publicacións Tamén resultan de especial interese dous artigos escritos polo médico e literato lucense Jesús Rodríguez López, colaborador tamén n´O Labrego, nos que se criticaba con dureza algunhas supersticións presentes na medicina popular, en especial a tan espallada crenza na paletilla e na espiñela. Na súa opinión, periódicos en galego como As Burgas poderían contribuír a acabar coas supersticións e a sementar os coñecementos útiles nas aldeas, pois estaban escritos na mesma lingua que falaban os labregos. Por iso era oportuno que desde as súas páxinas se atacasen as crenzas en meigas, en agoiros ou na Santa Compaña. A defensa e promoción da nosa lingua, así como a oposición ao centralismo, testemuñan a orientación galeguista desta publicación. Porén, os seus responsábeis tamén se mostraron críticos co nacente rexionalismo. Así un artigo anónimo publicado no número 9 laiábase de que certas actividades dalgúns dos seus representantes -en alusión a Alfredo Brañas- non estivesen motivadas polo amor á Galiza, senón por ambicións persoais. Fronte a ese "mal chamado Rexionalismo" desde a revista postulouse a necesidade de crear unha Liga Gallega que, como a Lliga catalá, defendese de verdade o país e que tivese por ideario Todo por Galicia é pra Galicia. A esas críticas hai que engadir as esporádicas referencias burlescas a aquela poesía galega inspirada no celtismo que se atopan nas páxinas d'As Burgas, sobre todo no relato satírico titulado "A Lira de Breogan" asinado por Heraclio Pérez Placer, burlas que sen dúbida ían dirixidas implicitamente contra a obra de Eduardo Pondal, poeta de clara inspiración celtista e rexionalista. Todos estes indicios mostran que un semanario en galego como As Burgas non ocultou as súas reticencias respecto de determinadas manifestacións dun movemento rexionalista que daquela comezaba a se organizar.