Os primeiros xornais en galego: 'O Antroido'

I. Bando Eu, o Antroido, Amo e Señor do mundo dos tolos-cordos; Rei da diversion e das carantoñas; Presidente de todalas mesas en que se comen graldumeiradas, porco e outros peixes; Gastrónimo maor pra as filloas, frores e orellas de frade; Vichuco do bo viño e dos chinguiritos; condecourado con rastras de chourizos e biñuelos de vento por beneméreto en trangalladas maores e menores, etc., etc. Ordeno e mando: Artícalo 1º Que dende hoxe hastra o miércoles da cinza todolos meus vasallos deixen a cara fera que durante o ano poñen pra se engañar uns a outros finxindo o que non son. Art. 2º Que non fagan ningunha labore que lle estorbe a cocion dos lacós con berzas e demais bituallas de que han de facer uso nestos dias. Art. 3º Que se adivirtan, con carantoñas ou sin elas, en calquera parte en que se atopen, despois de ben cheos, hastra arrotar. Art. 4º Que vaian aos bailes que en honor meu se han de facer nos sitios que teño dispostos, nos cales polos cartos, poderán refrendala cédula si xa a levan de fora ou adquirila ali si chegan sin ela. Art. 5º Non consinto que coas rapazas usen malos modos e parolas porcas; os que tal fixeran serán uns toupeiros maladucados. […] Espero que o meu amado pobo comprirá co que mandado deixo, dando de maneira tal mostra de que é dino de que volva a ser gobernado moi logo polo seu rei e señor O ANTROIDO. (Antroidada 19, 17-02-1887) II A certa farmacia desta poblacion levaron algun viño de Valdeorras, comprado nun establecemento que non se cita, pra analizalo, resultando do análisis que non era tal viño sinon unha composicion das que fan os tintoreiros, item mais, un pouco de alcohol para darlle forza. Como a saude púbrica non vale un pitillo para os axotistas, ás autoridades locales corresponde velar por ela; a este fin o señor alcalde debia dispoñer o reconocemento dos viños que se venden no pobo, impoñendo correutivos a aquelas personas que por encher a ucha non teñen roparo en envenenar pouco a pouco aos consumidores. Que si algúen lle chama viño, será por dicir: chegou Riveiro sin ser do Miño; Castilla, por un camiño que a Castilla non cruzou. (Antroidada 15, 27-01-1887) III. Carta do outro mundo Nos Infernos, á 26 de Xaneiro do ano 5887 do reinado de Lusbel. Meu amigo Bartolo: Collo a pruma, molloa en pez ardendo e escríboche nun papel que por cuasalidá topei aquí pra darche noticias miñas. Xa che oio dicir todo adimirado: -¡Cómo! ¡Inocente nos Infernos! Si, amigo meu; aquí estou como tiña que soceder en cumplemento de certos principios sentados pola vosa amantísima nai a Irexia; principios que ainda están en pé, por mais que a civilizacion, que despexa todolos camiños, xa debera franquear un pouco mais o do Ceo. Ben sabes, amigo Bartolo, que sin ser o que se chama un fanático, cumpria cos deberes que os cregos me impoñian. Bon pai de familia, honrado, traballador, caritativo, nunca o diñeiro alleo se me pegara ás mans a pesar de ser español e non tiña unha falta que botarme na cara. A enfermedá de que morrin, ti ben a sabes, era desas que producen os mais grandes doores. Sufrina con pacencia, pro xa ben confesado e ben comulgado (como quen di, ben comido e ben bebido), o door fíxome dicir unha palabrota desas que están condanadas pola relixion que profesades a maoría dos españoles, con intervencion do goberno e detrimento do bolso. ¡Quén tal dixo! O demo que estaba ós pés da miña cama tirándose dos cornos doente porque eu salvábame, frotouse as mans de contento e sonrrieuse como quen di: este xa caeu. E así foi. Dende estonces lle pertenecin en corpo e i-alma. ¡Cousas da relixon! Si eu fora mudo á estas houras estou no ceo. Un momento dempois de haber esboirado aquela palabrota, estaba de viaxe entre media ducia de demos bermellos e negros que me levaron ás reborcalladas hastra dar nas caldeiras de Pedro Boteiro que, como sabrás, están no interior da terra polo de agora e mentras a cencia non lle suba os alquilares. Chegamos, e recibeunos un demo moi feo, quen nos fixo os honores da casa, porque non quita o ser demo pra ser cortés, e que dempois de espetarme un tenedor salvo á parte, votoume na segunda caldeira. ¡Ai, meu amigo, qué baño! Caín nun mar de aceite fervendo; pro éramos tantos os que alí estábamos que antes de que me cedesen o meu sitio, apabullei un obispo, que alá cando estaba na terra habia feito e desfeito moitos conventos de monxas. Pedinlle perdon e contestoume cun bellisco que me fixo unha roncha. Eu non me queixei, porque aquel door era un confite á veira do que me preducia o aceite fervendo. Eu creo que á forza de millons de sigros acostumbrarémonos a vivir aquí, porque ¿a qué non se afai o home? O mais doente para nos e que os demos nos tran noticias do ceo. Por certo que me chocou bastante o que un demo me dixo noutronte. ¿Acórdaste de don Lucas, aquel usureiro veciño noso que habia roubado a toda clas de persoas, e que matou de fame ós seus fillos e envenenou á sua muller? Pois estache no ceo. Á hora da morte fixo unha boa confesion, e agora anda paseándose con ánxeles e serafís polas nubes. Fai ti comparaciós entre el e eu, e dime si non me fora mellor facer o que don Lucas e poñerme a honradez por monteira, gardando o arripintemento pra a houra da morte. Volvendo ás cousas de aquí, direiche que como hai moitos menistros do Señor, ármase cada batalla que parés que a caldeira se ven a baixo. Protestantes, xudíos, mouros, católicos, budhistas, etc., tiranse á testa canto atopan á man. Todos quere ter razon; todos son os verdadeiros, os lixítimos. Aquí temos tamen as nosas manifestaciós. Agora trátase de facer unha solicitú á S. M. Satanás pirmeiro... e últemo, pidíndolle que nos leve á caldeira onde ximen as monxas, porque, como din alguns curas que foron cabecillas, esta vida maldito o chiste que ten: seis sacritás son os encargados de recoller firmas. Onte falei cun probe por quen na terra están dicindo misas a barullo, creendo que se atopa no purgatorio. Porque o que el di, ese diñeiro estivera mellor empreiado en preitos ou en petroleo. Preparamos unha gran solenidá pra o dia en que veña o cura Santa Cruz, a quen agardan moitas correlixonarios seus. ¡Que dia pra os calristas! Polo demais, e salvo o chamusqueo e os belliscos das tenazas, vámola andando. Ainda teño que dar gracias porque non me mandaron ó purgatorio, de onde, como non teño cartos, non salía nunca. Acaba de chegar un condanado que, como eu, naceu con mala estrela. Doulle a corazoada de meterse a salvar dous nenos que se estaban afogando, e pereceu con eles na demanda. Esto pouco era, pro ¿i o morrer sin confesión? Aquí está o busilis. O caritativo salvador, así como o maor dos nenos que tiña xa sete anos, chegaron ó Inferno.O outro neno, como non tiña mais que cinco anos, non se condanou, e foi ó ceo. Si á sua nai se lle ocurre parilo dous anos antes non fuxe el do chamuscon. Destes casos hai aquí a millons. Pro vexo que a pruma se me vai queimando na tinta, e así outro dia me espricarei mais, concruindo hoxe por encargarche moito que cando vaias a morrer non te esquenzas de facer unha boa confesión. Sin outro particular, teu amigo. (Antroidada 15, 27-01-1887) IV Burricos, Frebeiro 3 de 1887 Amigo Inocente: Recibin a carta que pol-O ANTROIDO do últemo xueves me escribiche dende os infernos, e abofellas, si a discricion que deles fas, non me puxo, de medo, os pelos da cachola tesos como fungueiros: dende estonces o meu corpo parescia o dun azougado, e xa me contaba perdido si non chego a atopar un remedeo que puxera pas na miña i-alma e me barrese a intranquilidá que conmigo iba acabando a forza de cavilar. Pro Dios, que nunca se esquece dos seus, tocoume no corazon amostrándome unha lus pra sair da escuridá en que ti me meteras. É o caso, meu amigo, que tendo que facer unha cova pra meter o cadavre da filla de Xacome Chupas, morta de nacida, oucurriúseme rexistrar a tua fochanca pra ver se estabas nela; e ¡cal non sería miña ademiracion cando dempois de sacar a terra que te cobría erguín a tapa da caixa e te vin enteiro e mais teso que un carton drento dela! Aquí hai engano, -dixen pra o meu chaleque,- e volvin a poñer o conto como estaba pra que non entrase a pidemea cos veciños, tan apestoso era o cheirume que do teu corpo voaba. Largueime pouco a pouco pensando e coas orellas baixas en dreitura á casa do crego pra lle dar conta de que a cova estaba feita e maormente pra lle perguntar o que me pasara coa carta e contigo. Pois ben: cheguei á sua casa e a pirmeira cousa –pois xa non me cabía o pan no corpo- foi falarlle desta maneira: —Señor cura: quixera que vostede me sacara dunha deficultá que se me meteu na cachola. —Cal é, Bartolo? —Señor, que eu recibin unha carta do outro mundo e nela dime o meu amigo Inocente Vexo, que foi parar ós infernos, porque na houra da morte, coa forza da delor botou un xuramento dempois de se haber confesado e comulgado. —E ben, e qué? —Que pra me aceceorar de que estaba no inferno, descobrin a cova del, e vino alí tan teso e tan quedo como cando o metín nela. —Certamente que o verías; mais non vichela i-alma, que é a que está penando pra sempre. —¡Ai, señor cura! ¿e de estonces porque vostede di ós filigreses, e a cartilla da doutrina tamen o reza, que os que van ó inferno van en corpo e i-alma? —Dicímolo pra que... ¿entendes ben? e porque os que tendes curiosidá por saber o que aló pasa sodes unhos... burros, ¿entendiche? Que nunca podredes como nós, alcanzar o que eso sinifica. —Eso está ben: para o cabo vostede non desfixo o novelo e déixame na misma duda que tiña. —Desfeito está, Bartolo: ¿non ves que si ti e os mais da parroquea soubérades tanto como os cregos, de estonces non me necesitábades pra nada? Ti sigue traballando como de cote, e desa maneira poderás dar moitas misas á Irexa, que é o prencipal, pra que as almas dos teus parentes sallan logo de penas. —Pro señor cura: si as almas non han de ser xusgadas hastra o fin do mundo en que todos nos hemos de presentar diante noso Señor cos mesmos corpos e almas que tuvemos ¿como pode ser eso de que desde o auto que un morre xa vai dreitamente pra o ceo, pra o inferno ou pra o pulgatorio, cando a cartilla da doutrina reza difrente? —Dígoche Bartolo, que eres mui lenguateiro e que destas cousas sabes tanto como a miña besta; e aconséllote polo teu ben, que non botes a lengoa a pacer entre os veciños. Si tes cobiza do que eu gano por dirixir as almas encamiñandoas pra o outro mundo, non che teño culpa, estudearas pra crego e serías como eu son. Vótaste de leido e vaiche salir caro o conto. —Está ben señor cura; pro eu non teño cobiza nin son leido, mais faime cóchegas o que vosté non me esprique... —Basta de leria que a culpa non é tua sinon miña o dar oidas a xentes inorantes... Vaite se non ques que me enfade. [...] BARTOLO (Antroidada 16, 3-02-1887) Xornalismo satírico en galego O Antroido achega unha linguaxe nova no xornalismo local cun galego inzado de castelanismos e vulgarismos. Retranqueiro e festivo (en oposición ao xornalismo “serio”) con espírito laicista e crítico. A modo de subtítulo figura a lenda: «Trangallada pra todol-os xueves de todol-as semás de todol-os anos. Amén». Na cabeceira fai constar a ambos os lados do gravado: «Por cinco perros ó mes / tés ANTROIDO todo´ano, / e sin saír d´a lareira / á calquera mamarracho / que, con disfraz fai un home / e sin él é un estropaxo, / lle sacarás a carántula... / si afroxas antes os cartos». Tamén en lugar de pór número tal, puña Antroidada tal. Os cinco “perros” viñan ser 25 céntimos. Xa se deixa ver que é unha publicación satírica, aínda que baixo esa capa non deixa de facer crítica social e política, mesmo ás relixións en xeral e especialmente á católica e os seus ministros. Introduce o xénero epistolar nas colaboracións e comenta algunhas noticias en verso, ao igual que a publicidade, que era escasa e anunciaba pequenos comerciantes da localidade. No último número coñecido fai alusión á celebración do Antroido, reflectindo o ambiente do momento e publicando un curioso «Bando» cunha serie de normas asinado polo propio Antroido personificado, acompañado dun poema, asinado por A.V.T., no que o Antroido explica «Quen son eu». Unha sección fixa era «Comparsas e trangalladas», con pequenas noticias locais. 'O Antroido' achega unha linguaxe nova no xornalismo local e un espírito laicista e crítico Non consta o director da publicación; coidamos que, se non oficialmente, de feito sería o tipógrafo Anxo Vázquez Taboada, empregado da imprenta de Amenedo Ponte e autor dalgunha obra en galego (As noites no fogar, A Cruña, 1888, e No fiandón, Lugo, 1899). De feito aquí abondan as colaboracións asinadas sempre coas súas iniciais A.V.T. Entre os colaboradores están os poetas Roque Pesqueira Crespo e Bieito Losada, moi popular daquela e posteriormente deostado, como no manifesto Mais Alá!, polo seu «baixo e noxento ruralismo»; e os que deben ser seudónimos, como Abellón e Bartolo. Imprimíase no obradoiro de A. Amenedo Ponte, que estaba no número 7 dos soportais do Campo, e xa viña imprimindo La Libertad, “periódico republicano indepediente”. Tiña primeiramente un formato pequeno (33 x 23 cm.), ampliado no número 19 (47 x 33 cm.), con catro páxinas a dúas columnas. O primeiro número debeu saír a finais de outubro de 1886 e continuou aparecendo todas as quintas feiras ao longo de catro meses. Varios xornais galegos anunciaran no mes de outubro que axiña vería a luz en Betanzos un periódico en «dialecto gallego» titulado Os Labercos. O periódico apareceu, mais con outro título: O Antroido. E, curiosamente, desaparecería xusto despois da celebración do Antroido de 1887. Un pequeno grupo de rexionalistas, ao que non era alleo o impresor e o seu empregado, estaban detrás desta publicación e do seu continuador. No Arquivo municipal de Betanzos (na ligazón: http://hemeroteca.betanzos.net/) consérvanse unicamente catro exemplares deste periódico: os números 15, 16, 18 e o 19, último coñecido, correspondendo este ao 17 de febreiro de 1887. Terá un inmediato continuador no tamén semanario A Fuliada, que trataremos noutra entrega.