Presenza de Galiza en México

Froito do labor da diáspora galega no país azteca numerosas foron as realización levadas a cabo polo continxente de exiliados -moitos de orixe galega- que alí se instalaron. Nesta conxuntura resultou determinante o labor exercido polas dúas figuras que se van tratar, mercé á publicación de senllos libros que, sendo de xorne diferente, coinciden en trazar os avatares dos destinos no éxodo transoceánico. O primeiro, de Roberto Mera, denomínase Alejandro Viana. Un texto ensaístico que nos achega a relevancia dunha descoñecida e senlleira figura. En especial no tocante ao contido que se enuncia no subtítulo deste traballo: Un galego á fronte do rescate dos refuxiados republicanos. Empresario de éxito, directivo de substantivas institucións do Vigo prebélico, parlamentario nas Cortes da República, a súa auténtica transcendencia devirá a partir de comezos de 1939. Intre no que, no medio das máximas adversidades, máis de medio millón de refuxiados republicanos se ven abocados a fuxir a Francia. Xusto despois de as hostes franquistas tomaren Madrid, o Goberno republicano no exilio, encabezado por Negrín, constitúe, en París, o 1 de abril, o Servizo de Evacuación de Refuxiados Españois (SERE). Encargado da indispensábel atención e do perentorio abeiro de tan crítico continxente humano. Resultou determinante o labor de Alejandro Viana, así como de Josefina Arruti e mais Bibiano Fernández Osorio-Tafall A abnegada e eficiente entrega de Viana nesta empresa levarao a chegar a ocupar a dirección xeral deste organismo. A través do cal se responsabilizou no embarque duns 14.000 exiliados republicanos cara ao continente americano. En especial a terras mexicanas, dado que o goberno do presidente Lázaro Cárdenas, amais de lle outorgar amparo legal e político ao goberno republicano, acolleu un inmenso número de refuxiados. Trasladados -e aquí é onde radica o celo profesional e a solidez humana do político ponteareán- nun sinfín de vapores, de nomes cunha significación especial na singradura da liberdade, tal o Sinaía, Ipanema, Méxique, La Salle, Cuba, Alsina, Quanza ou Winnipieg. Arruti e Osorio-Tafall A outra obra aludida é a novela Vémonos mañá, de Xosé Monteagudo. Publicación de non ficción que aborda, dende unha perspectiva de complementario contrapunto, a peripecia dos integrantes dunha parella singular: Josefina Arruti e Bibiano Fernández Osorio-Tafall. Dende o momento en que aquela se esgalla, de xeito irremisíbel, por mor da sublevación fascista, a partir de mediados de 1936. El, quen habería de desempeñar preeminentes funcións en organismos internacionais -como director xeral de pesca da FAO-, antes xa fora alcalde de Pontevedra, secretario da Misión Biolóxica de Galiza, presidente da Deputación e parlamentario nas Cortes da República no 36. Determinou isto que coincidisen –os protagonistas de ambos os libros–, a véspera mesma do golpe de estado fascista, no acto oficial de entrega ao presidente da República do, acabado de aprobar en referendo, proxecto de Estatuto de Autonomía de Galiza. Como cita Roberto Mera “Alejandro Viana e os seus amigos tamén deputados Bibiano Fernández Osorio-Tafall, Alfonso Daniel Rodríguez Castelao e Ramón Suárez Picallo quedan en Madrid e salvan a súa vida”. De tal sorte que, quen habería de ser designado Comisario Xeral do Exército da República, encarnaría un coraxoso papel activo entre as milicias populares. Así, segundo declara no libro Monteagudo, “desexaba infundirlles o espírito de loita que el encarnaba. O comisario debe ser o primeiro en avanzar e o derradeiro en retroceder na batalla”. Logo, no exilio francés, as súas atribucións serán a dirección executiva do SERE. Co gallo de distribuír as axudas e organizar os traslados dos exiliados que se instalasen nos países latinoamericanos de acollida. Percurso mexicano que, ambos activistas e noutrora políticos -de Izquierda Republicana- compartiron. Do mesmo xeito que pagaron uns moi altos custos dende o plano afectivo, persoal e familiar. Xa que nunca regresaron á súa terra de orixe ou dado que as súas convivencias matrimoniais sufriron serios reveses. N’ O soño do guieiro, na “Nenia a ‘Tatá Lázaro’”, Florencio Delgado Gurriarán escribe: “Pois que fixeches lene o noso exilio, / pois que nos diches, na túa ‘Suave Patria’, / alicerce pra os lares de arastora, / onda amamos, vivimos e gañamos / noso pan decotío / e mais o horto saudoso onde, pra sempre, / xaz o humus daqueles entrañábeis / irmáns nosos que foran, para o alén, / lonxe dos berces onde os arrolaran, / lonxe do eidos onde adeprenderan / a falar e a vivir, / lonxe da esquiva e benquerida Patria / teatro da súa gloria e a súa desfeita”.