“Asistir en directo ao milagre da creación literaria”. Así describe Xosé Fernández Puga, o editor de Últimas tardes con Xohana, o proceso de xestación dun libro que, ao final, quedou incompleto, mais que así mesmo ve a luz agora da man de Engaiolarte Edicións.
Puga estaba con Torres nunha tarde da primavera de 2017 discutindo os últimos detalles da publicación de Teixido. San Andrés de Lonxe. Mitos e ritos, o ensaio que, en 1972, gañou o I Premio Federico Maciñeiras da Deputación da Coruña e que permaneceu inédito até a súa recuperación por Engaiolarte. Ela, de súpeto, entregoulle unha folla cun poema manuscrito para que o lese. El quedou impresionado co que lía e desafiouna a volver escribir un libro de poemas longos. Ela aceptou: malia que cansa, tiña ganas regresar á escrita.
Aquela foi a primeira dunha serie de citas nas que se desenvolveu un proxecto que tiña un fin estabelecido: un libro con doce poemas, un por mes. O pasamento de Xohana Torres en setembro daquel mesmo ano non lle permitiu rematalo: o 12 de agosto, Puga recibiu o último dos seis poemas que tivo tempo de escribir a autora de Adiós, María.
Dalgunha maneira, Torres era consciente de que estes eran poemas póstumos, de que o libro constituía unha despedida, e de aí a súa insistencia en que o volume levase o título de Últimas tardes con Xohana, malia as reticencias de Puga, que observaba con desconfianza que remitía á novela de Juan Marsé. “Co paso do tempo decateime do sentido que tiña ese título”, recoñece Puga agora. Tiña claro que eran poemas que ían ser lidos e interpretados cando ela desaparecese.
Os seis poemas acabados aparecen agora nun volume primorosamente editado por Engaiolarte, xunto coa reprodución do manuscrito do sétimo, daquel no que estaba traballando e que non puido finalizar. Unha reprodución que dá acceso ao seu método de composición, ao “milagre da creación literaria”.
A Deputación da Coruña presentou o libro na Casa Xohana Torres de Santiago de Compostela, coa participación da deputada de Igualdade, María Muíño, da xornalista e escritora Ana Romaní, e da filla da autora Andre Ellacuría Torres
A Biblioteca Xohana Torres
Onte, 22 de novembro, Xohana Torres faría noventa anos e para celebralo, a Deputación da Coruña presentou o libro na Casa Xohana Torres de Santiago de Compostela, coa participación da deputada de Igualdade, María Muíño, da xornalista e escritora Ana Romaní, e da filla da autora Andre Ellacuría Torres.
É un chanzo máis no propósito de Engaiolarte de editar as obras completas da autora e que continúa o ronsel iniciado con Elexías a Lola -o seu último poemario até este Últimas tardes con Xohana-, o xa citado ensaio sobre San André de Teixido (Cedeira) e o Teatro Completo (A outra banda do Iberr e Un hotel de primeira sobre o río), que viu a luz a comezos deste ano.
A amizade que mantiveron Puga e Torres nos últimos anos da vida desta propiciou o nacemento dun proxecto, a Biblioteca Xohana Torres, en cuxo esquema a propia autora participou activamente. De facto, nas próximas semanas aparecerá un novo volume, Vigo, capital das illas e do mar, que recolle unha escolma -realizada por ela mesma- de poemas relacionados co mar, engadíndolles ademais pequenas acoutacións que acompañan os poemas orixinais, ao estilo das que inseriu en Elexías a Lola. Torres dirixiu todo o proceso de elaboración do libro e mesmo chegou a ver e corrixir as primeiras probas.
“Ela mesma foi decidindo a orde de aparición dos libros”, declaran desde a editorial. “Quería que se publicase o ensaio sobre Teixido, porque quedara inédito e porque defendía que o de Santo André de Teixido era o gran mito galego, non o de Santiago de Compostela -aínda que era moi consciente de que nesa defensa loitaba contra xigantes. E teimaba tamén en que se reeditase o seu teatro, porque as edicións orixinais desapareceran das librarías e pensaba, con razón, que iso coutaba calquera hipótese de que as obras chegasen aos escenarios”.
"Ela tiña a teima de que as súas obras debía estar nas bibliotecas públicas", din desde a editorial. "Sempre dicía que as obras que non están accesíbeis non se len, e que as obras que non se len, non existen".
A azarosa vida comercial dos libros fai que algunhas das obras de Torres -como os doutros autores da súa xeración- sexan moi difíciles de atopar nas librarías, polo que esta iniciativa permitirá de novo acceder a unha obra de referencia obrigada na nosa literatura.
"Ela tiña a teima de que as súas obras debía estar nas bibliotecas públicas", din desde a editorial. "Sempre dicía que as obras que non están accesíbeis non se len, e que as obras que non se len, non existen".
Nese sentido, a biblioteca de Engaiolarte sistematiza o legado literario da autora. "Ela quixo deixar ordenado ese legado e nós, primeiro con ela e agora en colaboración coa súa familia, tratamos de publicalo todo de acordo coa súa vontade".
Máis presentacións do libro
Despois de presentarse en Nigrán e en Compostela, Últimas tardes con Xohana tamén será presentado da man da área de Normalización Lingüística da Deputación en Ferrol -na capela do Torrente Ballester, o 24 de novembro-, e na sede da Real Academia Galega,
na Coruña, o 9 de decembro.
