“Si, as palabras teñen memoria, porque están na lembranza dos nosos corazóns e na dignidade das persoas”, explica a Sermos Galiza vía correo electrónico, “aínda que moitos queiran esquecelas. Tamén están na memoria dos que matan a esperanza”. Para se sobrepor a esa amnesia deu ao prelo 39 poemas que o prologuista, o crítico Armando Requeixo, define como “melancólicos, vibrantes e doridos, o fío de Ariadana que une dous espazos e dous tempos”.
“Descubro o tempo que me falta / para encher as horas perdidas. / Abro o forno e fumo a cinza / que morre na retina. / O tempo é unha hora sonámbula / que non camiña”, escribe baixo a sombra de Manuel Antonio. “O que se perdeu non se recupera máis”, afirma, preguntado pola nostalxia que atravesa o libro, “pero máis que nostalxia, levo unha dor no corazón por ollar unha Galiza surrealista onde se desprezan lingua e memoria”.
E é que a outra liña de forza da Memoria das palabras é a denuncia, a acusación política. “O poeta ten que facer soñar coas palabras, pero tamén repetilas até a saciedade para educar o pobo”, considera, “o poeta, por medio delas, ten que ser a conciencia colectiva dun pobo. Se non é así, para que escribir”. Composicións directas como A riqueza, Coitelos ou Na ponte de Brooklyn son probas da súa hipótese.
“Creo que, como país, Valle-Inclán podía hoxe escribir un bo esperpento da nosa sociedade, civil e política”, describe desde a distancia trasatlántica, “hoxe utilizan Castelao e outros bos e xenerosos aqueles que aínda hoxe loitan contra o seu legado sociopolítico”. O Poema de Fin de Ano pono en verso: “Danme asco as mentiras solidarias, / a ardentía dos falsos Mesías, / e loito por asumir tódolos días / estas existencias de filosofías urticarias”.
Celso Emilio Ferreiro ou Uxío Novoneyra figuran como presenzas tutelares para o Koki da Memoria das palabras. Pero tamén compañeiros en activo, como Xosé Vázquez Pintor, homenaxeado nun epígrafe. Ou os mencionados por Requeixo no limiar: Xosé Lois García, o seu colega do Baixo Miño Eliseo Alonso, ou Arcadio López-Casanova.
A distancia
“Sempre mantiven un cordón umbilical con Galiza, no eido familiar e social, e no literario”, entende, “temos unha mo boa narrativa e tamén excelentes voces poéticas que nada teñen que envexar a outros países. Pero tamén hai moito narcisismo e pouca humildade”. A súa obra en galego é extensa -tamén escribe e publica en castelán- e en 2018, canda A memoria das palabras, deu luz dous volumes dirixidos á infancia, Vasoiras Barreiro (Fervenza) e Un neno na emigración (Fervenza), ambos os dous trilingües en galego, castelán e inglés.
É xustamente a emigración, que o propio Koki encarna en primeira persoa, un dos seus leit motiv fundamentais como autor. De feito, conclúe cun desexo que tamén soa a proxecto: “Espero que algún día se escriba a historia da emigración. Pero non polos que mandan”.
