O patrimonio galego no exterior, a debate

A Hispanic Society of America de Nova York é a institución de estudos hispánicos máis influente dos Estados Unidos. O seu fundador, o mecenas Archer Milton Huntington, era o único fillo de Collis Potter Huntington, un magnate ferroviario e marítimo e un dos homes máis ricos do século XIX. Collis adoptou ao entón adolescente Archer e púxolle o seu apelido despois de casar coa súa nai, Arabella Worsham. Coa enorme fortuna herdada de seu pai, Archer dedicouse a viaxar e a crear un ambicioso museo que é hoxe o fogar dunha impresionante colección de arte e, ademais, unha institución internacional dedicada a fomentar e divulgar os estudos hispánicos. Huntington foi, por exemplo, quen, en 1924, encargou a unha moza fotógrafa chamada Ruth Matilda Anderson que documentase a vida cotiá da Galiza, daquela ameazada coa desaparición pola abrupta chegada da modernidade. O legado de Anderson, quizais a máis completa investigación etnográfica feita na Galiza da altura, pertence á unha institución privada que gañou un merecido prestixio. Porén, a Hispanic Society está pasando nos últimos tempos por problemas de financiamento cuxo alcance non está claro. Xa en 2012, unha parte da súa notábel colección numismática foi posta á venda. E desde hai unhas semanas, unha folga dos empregados pon no punto de mira a estabilidade da institución. O pasado 3 de febreiro, os traballadores dirixiron unha carta aberta ao padroado no que se queixaban de falta de persoal, de excesiva carga de traballo e, ademais, dunha xestión que puña en risco a seguridade da colección. Ante a falta de reacción, o 27 de marzo decidiron iniciar unha folga que dura até o de agora. O cadro de persoal non só exixe melloras nas condicións laborais, tamén se mostra preocupado ante as condicións en que se exhiben e almacenan as coleccións, e sinalan casos de neglixencia que acenderon as alarmas sobre a situación financeira do museo. "Polo de agora, son todo conxecturas", sinala a Nós Diario o escritor e xornalista Alberto Avendaño, quen durante anos dirixiu El Tiempo Latino, un semanario, asociado a The Washington Post, especializado en temas hispanos nos EUA. "O que hai é unha folga que xa dura semanas -e unha revolta sindical dese calibre é pouco frecuente naquel país- e acusacións de neglixencia á dirección da Hispanic Society. Pero xa non é a primeira vez que se dá esta situación. Falar de creba da institución, agora mesmo, non pasa de ser unha especulación". Ruth Matilda Anderson, tradutora da Rosalía de Castro feminista e galeguista A relación co patrimonio Algunhas voces xa están reclamando -aínda que de momento de forma extraoficial- que a Xunta de Galiza interveña para asegurar o futuro do legado de Ruth Matilda Anderson, aínda que o patrimonio relacionado coa Galiza en posesión da Hispanic Society é máis amplo. "En realidade, non sabemos todo o que hai aí", explica Manuel Vilar, director do Museo do Pobo Galego, que coñece a Hispanic Society de primeira man. "Se cadra, algo de razón teñen os empregados e as empregadas da institución en canto a que non se cumpren os estándares museísticos actuais. Hai coleccións que dan a impresión de estar empaquetadas tal e como as deixou Huntington, ninguén sabe moi ben o que conteñen. Sabemos que hai algún debuxo de Castelao, documentación relativa a San Domingos de Bonaval... pero podería haber outros elementos que descoñecemos", afirma. Miguel Anxo Seixas, que comisariou a exposición sobre Ruth Matilda Anderson organizada por Caixa Galicia en 2009, tamén incide na deixadez existente a respecto dos fondos do museo. "Non están catalogados nin dixitalizados, e iso non é propio dun museo do século XXI. En todo caso, é unha obriga das institucións galegas estar atentas ao que poida suceder na Hispanic Society ou noutras entidades semellantes para velar polo patrimonio galego. Se cadra, é pertinente a pregunta de que relación queremos ter con todo ese patrimonio espallado por diversos países que nos afecta directamente pero que xa non nos pertence. O que sucedeu cos Centros Galegos de Bos Aires e de Montevideo debería facernos pensar en estabelecer algún tipo de protocolo que asegure a conservación de todo ese capital". A Xunta desenténdese do legado histórico da Casa de Galiza de Montevideo "Diplomacia branda" Alberto Avendaño tamén fai fincapé nesa relación co patrimonio do exterior. "Hai que estar atentos sempre, haxa crises nas institucións que ostentan a propiedade deses bens ou non as haxa. Debe formar parte do traballo diario do Goberno galego asegurarse de que se conservan en boas condicións e, se nalgún caso é factíbel recuperalos para a Galiza, actuar de forma áxil. Pero para iso hai que organizar o que se chamou diplomacia branda: desenvolver a capacidade do país para incidir nos intereses doutros actores internacionais valéndose de medios culturais e ideolóxicos. E nós non estamos preparados para iso, non traballamos para ter unha proxección internacional relevante que nos asegure alianzas e acordos, ou sequera unha presenza minimamente relevante. Nese sentido, o primeiro paso sería fundar ese Instituto Rosalía de Castro que, a semellanza do Cervantes, comezase a organizar ese corpo diplomático. Chus Pato: "Nestes momentos moita xente de fóra está a decatarse da potencia que ten a poesía galega" A necesidade dun organismo de difusión exterior No que coinciden todas as persoas consultadas é na necesidade de crear ese instituto cultural que sexa quen de concentrar e de distribuír as xestións culturais que se realizan noutros países. "Un organismo dese tipo é o que permitiría proxectar a imaxe e a cultura da Galiza no exterior", afirma Miguel Anxo Seixas. "A nosa presenza e visibilidade no mundo serían maiores e as accións que se organizasen terían unha repercusión máis ampla no concerto internacional". Manuel Vilar tamén cre necesario fundar algunha entidade que "non permita que se perda a gran cantidade de patrimonio galego que existe no exterior, que se poña en valor e que sirva para reafirmar unha identidade". "Non se trata exclusivamente -aínda que tamén- de estabelecer relacións con outros organismos semellantes doutros países", aclara Alberto Avendaño. "Hai un labor de crear lobby que vén dado pola instauración de relacións de afinidade con partidos políticos, con congresistas e senadores, con institucións e museos, con asociacións... que facilitan a entrada en círculos de poder, en ambientes onde unha acción cultural pode concibirse e difundirse de acordo coas necesidades de cada momento. A internacionalización da Galiza pasa pola internacionalización da súa cultura, da súa identidade. Temos que exhibir unha forma de estar no mundo para poder xogar un papel a carón doutras nacións. E hai que ter en conta que nós poderiamos ser un lugar de desembarco á inversa tamén no cultural. Que o inmenso labor da cultura galega na emigración ou no exilio podería reverter na cultura do país que se está a facer agora mesmo". Kathleen March: "A Galiza precisa dun Instituto do Libro, ese Instituto Rosalía de Castro que teño escoitado mencionar"