"Este paro cardíaco da Historia": a arte que naceu co virus

O confinamento foi un tempo de anguria, incerteza ou medo, mais tamén de pausa e reflexión. As súas vivencias foron variadas, as emocións incontábeis e mesmo contraditorias. A creación non puido ser allea a este imparábel sismo. Por iso aproveitamos a proximidade do aniversario daquela primavera que anunciaba o limiar deste mundo diferente que estaba por nacer para repasarmos algunhas obras que xermolaron durante aquel período, desde distintas disciplinas. Precisamente, comezamos cunha das últimas experiencias en ver a luz. Trátase de 32m2, unha traxicomedia sobre o encerro de Butaca Zero que estará hoxe e mañá no auditorio Municipal de Vigo, para logo comezar a súa "xira confinada" por toda a Galiza, coa primeira parada o domingo en Rianxo. Esta peza de teatro do absurdo, con música orixinal de Rodrigo Cuevas, toma como base a experiencia de Xavier Castiñeira e Esther F. Carrodeguas durante o encerro, co foco na convivencia da sociedade coa precariedade e as desigualdades. Cuestións como a soidade, o abandono, as complexidades das relacións interpersoais ou o estrés e os ritmos frenéticos da "vella normalidade" agroman en escena, a través da historia dun matrimonio antisemita enclaustrado na casa. Os espazos domésticos vólvense protagonistas, como consecuencia do tempo confinadas. É o caso de Cas Berlai, o disco no que Xiaio Berlai nos convida ás diferentes estancias do seu lar para elaborar unha sorte de elexía do cotián, das pequenas cousas importantes da vida. "Hai moito do encerro, pero sen falar del", declaraba o músico. Aínda que só se menciona o confinamento unha vez, a limitación nos títulos ao fogar remite inevitabelmente á restrición da mobilidade. Outros álbums recollen, se ben non de maneira tan explícita, as sensación daquel tempo. Abe Rábade presentou o 21 de xaneiro Piano solo entre árbores, un recital en vídeo de catro temas gravados ao ar libre na parroquia de Asados (Rianxo). Son pezas creadas no confinamento, ás que se suman no audiovisual as súas verbas sobre a música no proxecto. Outro grande da música, Rodrigo Romaní, tirou tamén un disco do encerro, xunto a Bea Martínez: Illas. Susana Seivane editou Dende o meu balcón, álbum no que escolma as composicións que tocaba para intentar facer o día a día máis levadío á súa veciñanza. Dos versos confinados aos cadernos de bitácora Doutra banda, atoparemos aquel fantástico Tres poetas en estado de alarma (Laiovento), que asinaban a seis mans Vítor Vaqueiro, Carlos Negro e Xosé María Álvarez Cáccamo. "Minotauros, bestas ilustradas debullando a xelatina dos días", escribe deles Xavier Queipo no prólogo. Diferentes definicións do que implicou o encerro agroman neste tríptico, desde os "Coronahaikus" de Negro, onde "o irreal virou / aire que respiramos, / infección da ficción"; até os "Poemas do confinamento" de Cáccamo sobre"este paro cardíaco da Historia", sen esquecer a prosa reflexiva da "Quarentena" de Vaqueiro. Noutra dimensión tamén lírica, os Hastags para un espazo agónico, de Arancha Nogueira, transformáronse nos Hastags para un espazo / confinamento agónico, nunha segunda edición de Positivas que incorporou esa sorte de coda ao libro que a autora partillaba nas redes durante o confinamento. Outra das pezas froito desta experiencia está a piques de publicarse en Urutau: Diario dun pirata confinado. Aquí, Jamas, integrante de Dios Ke Te Crew, revela a súa visión insolente sobre a realidade, desde a incontestábel ousadía que supón espir e compartir a dimensión do íntimo. Teresa Moure, que se declara no prólogo "papagaia-amiga" do pirata, lembra que "em tempos de pandemia revelar o privado é proibido, como caminhar pelas ruas ou visitar cantinas. [...] nem sequer é aceite rir. Muito antes da pandemia já não era permitido pensar". Tamén en certo senso como caderno de bitácora atopamos na banda deseñada dous exemplos imprescindíbeis. Dunha banda, vivimos en directo o Alarmarzo, de Ana Moreiras, proxecto de ilustración no que ía compartindo en redes día tras día as súas reflexións, coa vontade de elaborar unha crónica do acontecido, que con frecuencia apunta, alén da superficie, ao modelo socioeconómico. A este súmanse os Corona-Bios de Manel Cráneo, notas biográficas de persoas anónimas en tempos de pandemia, editadas en papel grazas a un micromecenado. O autor compón así unha memoria gráfica da crise en chave humorística. Tamén Berta Dávila, coa súa Illa Decepción, coa que recuncou no Premio de Narrativa Breve Repsol, deu conta da vivencia da pandemia, explorando desde a autoficción o vencello co seu fillo durante o confinamento e os restos dunha nena que aínda perduran na súa imaxinación. Alén da propia experiencia cotiá do feche, a anguria do presente conduce moitas veces a buscar acubillo no pasado. Os relatos confinados de Xurxo Souto en Pangalaica (Galaxia) naceron así a proposta de Nós Diario, procurando nos retallos das lembranzas doutro tempo percorrer un país e entender a súa identidade. Pensar o presente Tamén en Galaxia puidemos ver a tradución de Pandemia! A Covid-19 sacode o mundo, no que o pensador Slavoj Žižek reflexiona sobre os efectos da crise desatada polo coronavirus, tanto nas mentes como no sistema socioeconómico, e sobre a necesidade de repensar a sociedade contemporánea desafiando as verdades asumidas até agora. Nunha dimensión semellante atopamos a reunión de catro pensadores en Corenta ideas para a (pos)pandemia. Francisco Sampedro, Iolanda Teixeiro, Fernando Ramallo e Manuel Outeiriño elaboran cadanseu decálogo sobre o "mundo entramos, ou, en todo caso, a que fase do sistema-mundo actual nos diriximos". No ronsel do documento Co pouso documental e xornalístico, viu a luz Illados. Diario da pandemia (Galaxia), onde a cámara de Miguel Muñiz condensa, en imaxes, as emocións que agochan o baleiro das rúas, os ollos asustados, as historias de camioneiros en tránsito ou circos varados nun tempo estraño. As imaxes dialogan cos textos de María López Sández, dando forma aos sentimentos na tinta indelébel dunha experiencia coa que moitas persoas poderán identificarse. Igualmente, Galaxia tirou do prelo Diario dun mestre na pandemia, no que Santi Domínguez reflexiona sobre o sentido do seu oficio: "Estamos educando como debemos? Son tan importantes os contidos? Non será que esquecemos moitas veces que detrás dun nome nunha lista dunha aula hai un ser humano?", pregúntase. A cativada tamén conta Explicar á cativada a situación actual tampouco era doado. Xerais apostou nun libro para contribuír desde a ficción. A tropa contra o virus, de Alberto Avendaño, ilustrado por Gogue, achéganos á historia de Monchiña e Floreano, que encabezan un grupo que se une á doutora Peralta para derrotar o coronavirus. A realidade aumentada, a realidade virtual e o mundo real combínanse nesta historia que transcorre entre as Rías Baixas e Compostela, onde ten lugar unha batalla crucial contra a Covid-19. O realismo máxico do cinema de animación mestúrase coa divulgación científica nesta novela.