Traballan os anos como os térmites. Traballa a vida como unha serpe de hedra a gabear os muros. Traballa o esquecemento mentres ninguén chega a pórlle couto coa espada sangradora das lembranzas. Dorme Penalonga un sono ateigado de soños, un filme de sombras e fantasmas, un plenilunio vermello que non cesa.
O xornal envioume a facer a crónica dos camiños cegados, das aldeas ás que ninguén volve porque lles foi decretada a derrota nun edicto anónimo como un libelo. Vou no meu todo terreo de terceira man coa emoción, non exenta de temor, das pioneiras que se aventuraron no salvaxe Oeste. Ábrome paso no imperio das silvas, no dominio das ortigas e dos lagartos, cara a un pasado que sempre me custou imaxinar.
Comezo por Penalonga. Fágoo lembrando o xeito de alentar as crianzas para que afronten en primeiro lugar o bocado que menos lles gusta, coa promesa de obter ao final unha gratificación saborosa. No meu caso, talvez a recompensa sexa un contrato fixo. Na listaxe de 31 poboacións, as precisas para encher todos os días de agosto, aparece este lugar situado a 700 metros sobre o nivel do mar, un val entre montañas de altitude varia. Para o coordinador da sección é un nome máis, para min é dor en carne viva. Dor herdada como a cor dos ollos, a textura do cabelo ou o nariz. Porén, el non o sabe e eu non llo direi.
A avoa non podía ver un coitelo sen romper a chorar. O psiquiatra dicía que padecía belonefobia, medo insuperábel cara a todos os obxectos cortantes e punzantes. Non recordo vela pelar unha pataca nin cortar un cacho de pan para me dar a merenda cando a visitaba. Malia se ocupar da casa, como case todas as mulleres da súa xeración, había unha morea de cousas en que a tiñan que axudar.
Endexamais estivera aquí, mais recoñezo o rueiro arredor do que se distribúen as casas. Conservo as fotografías que fixo o bisavó cando veu de Cuba. A avoa recordaba a cámara Ernemann, que se abría coma un pequeno acordeón e recollía as imaxes que despois el revelaría no seu elemental laboratorio.
Dixen casas, aínda que debera dicir pardiñeiros. Agora son eu quen lles tira fotografías cunha Nikon dixital coa que me agasallaron meus pais cando rematei a carreira. Pardiñeiros, edificios en ruínas. Catro. Catro historias esboroadas como castelos de area á beira do terror que foi mar amargo a romper nos muros.
A casa dos meus devanceiros. Ampla solaina e curral cercado. O gran portón en pé, mais declinando, a se soster nunha única bisagra roída polo ferruxe. A cheminea, cuadrangular, outrora enfeitada nas catro esquinas por olas de barro. Como por milagre, sobrevive unha na confluencia das dúas caras adxacentes do prisma que aínda non abateu o vento.
Cerro os ollos e o meu cerebro recompón o edificio mercé ás fotografías que tantas veces contemplei. Diante del, a avoa é a única rapaza entre tres raparigos adolescentes. Abro os ollos de novo e a realidade zoupa en min como unha inimiga cruel. Decido entrar, mesmo sabendo o perigo que corro. A parte baixa é un caos de cascallos e mobles desfeitos. A grande ameaza é o sobrado, inexistente en moitos espazos da que foi a planta alta. Sinto calafríos, mais inicio unha subida tan arriscada como cautelosa.
Renxen as táboas, o que é un aviso. Multiplico a prudencia e camiño achegada ás paredes, onde o piso semella estar máis firme. En tres dos oito cuartos, as paredes penden en lugar de apoiaren no chan que non hai. Os outros cinco correron desigual sorte. Hai un case intacto, cun armario encaixado. Abro a porta e descubro que ten un dobre fondo. Procuro na mochila unha pequena navalla coa que fago panca para levantar a trapela e acceder ao agocho. Cede en medio dunha nube de po. No que pousa a voaxa, podo ver no fondo un caderno de tapas duras, deses que se empregaban para levar a contabilidade, e un cartafol repleto de papeis, de fitas encarnadas deslucidas polo tempo.
Coa carga, a baixada faise máis dificultosa que a subida. Porén, esquezo a cautela porque unha forza invisíbel me impulsa a saír de contado. Xa fóra, reparo de vagar nos outros pardiñeiros. O de escaleiras con patamal, onde a miña avoa xogaba con Tino e Rosiña a tomaren un café imaxinario en cuncas de couselos. O do infausto Señor Onofre (ao pronunciar o seu nome, cousa que facía poucas veces, a voz da avoa enrouquecía). A das dúas irmás soas e maiores, ambas casadas por poderes cos que foran os seus mozos aquí e non regresaran nunca de aló.
Soubera do crime pola hemeroteca do xornal. Aínda estudaba a carreira. Procurando vellas noticias do concello en que se asentan as miñas raíces paternas, din co acontecido setenta e cinco anos atrás. Un sesaxenario, nun arrebato -hoxe dirían brote psicótico ou algo así- , matara a tiros a todos os habitantes de Penalonga e despois suicidárase. Trece, co presunto autor do masacre, os cadáveres que apareceron no escenario da traxedia. Unha mociña salvou a vida porque saíu correndo e refuxiouse onde a mestra,
"A mociña era eu - díxome a avoa cando lle comuniquei o meu achado-. Intentara espetarlle un coitelo a aquel home que pretendera abusar de min. El toleou. Foi á súa casa pola escopeta e entrou nas outras tres, que tiñan as portas abertas como era costume. Non quedou ninguén vivo, agás esta que che fala. Saíra correndo, temerosa do que acababa de facer. Semellábame oír berros e disparos mesturados cos latexos do propio corazón. Funlle pedir axuda a dona Clara, na Castiñeira, a dous quilómetros de Penalonga. Vivo co remorso de ser a culpábel de todo. Nunca quixen regresar". E a avoa ensumírase naquel lugar do pensamento que lle poñía os ollos tristes.
Sentada no auto, leo no libro de contas e procuro nos documentos do bisavó. Por eles sei que todos morreron por unha débeda de 20.000 reais que contraera o tal Onofre co meu avó. Avalada coa mellor finca do home, o prazo para o pagamento vencía o día de autos.
Deixo para mañá a visita a Castroncelo, a aldea que ardeu enteira hai máis de medio século, e vou cabo da avoa. Cando llo explico todo, un sorriso adiado máis de oitenta anos instálaselle nos ollos.
Esta peza publicouse con 'máis', suplemento de agosto de Nós Diario que podes adquirir na nosa loxa.
