Normalizar os nosos símbolos

Afirmaba Confucio que o poder dos símbolos era tal que mesmo podía superar o das leis ou o das palabras. A pesar de ser enunciada hai máis de 2.400 anos, a reflexión do filósofo chinés mantén hoxe toda a súa vixencia. A propia semiótica e a psicoloxía social, entre outras disciplinas, levan décadas corroborando a importancia dos símbolos na humanidade; non só como ferramentas para distinguir grupos humanos, senón tamén para cohesionalos e dotalos de plena consciencia colectiva. Gústenos ou non, non hai dúbida de que os humanos somos tamén animais tremendamente "simbólicos". Utilizados por grupos étnicos reducidos, nacións ou imperios, os símbolos representan unha constante universal, visíbel desde as máis vistosas cores tribais até os himnos nacionais máis solemnes. Porén, o grao de pertenza, e até sacralidade, que os envolve é ben distinto e depende de múltiples factores. Así, naqueles Estados soberanos, con institucións consagradas, a simboloxía (himno, bandeira, escudo, etc.) é nítida e indiscutíbel. Todo o contrario do que sucede naquelas sociedades interferidas e supeditadas, posto que nelas a simboloxía do país tende a ser máis líquida e cuestionábel. Sen irmos máis lonxe, abonda con repararmos nas dificultades (inmobilismo, descoñecemento, etc.) que enfronta a recuperación da auténtica e xenuína letra do himno galego escrita por Eduardo Pondal hai máis de 130 anos. Un emblema histórico Despois de anos de conversas con persoas de moi diversa índole, teño para min que ese mesmo descoñecemento está detrás da incomprensión que unha parte da poboación galega sinte polo emblema histórico do noso país: o seu escudo. O escudo revestiuse, non por casualidade, dun verniz relixioso de escasa historicidade Ese cáliz ou copón adornado de trevos ou cruces é o que leva identificándonos como reino e país desde o século XIII; é o mesmo que estaba presente nas murallas de non poucas vilas galegas e que a Xeración Nós lucía con orgullo até o punto de acompañar os restos mortais de Castelao. Un emblema que ningún sistema educativo tivo a intención de nos explicar e que as máis das veces se presentou como un símbolo de vocación relixiosa, cando non como un invento de recente creación autonómica: nada máis afastado da realidade. Afortunadamente as cousas mudaron nas últimas dúas décadas. Neste tempo o estudo da vexiloloxía galega ten dado pasos sólidos e nunca dispuxemos de tanta información sobre o noso emblema histórico. Un labor titánico que cómpre agradecer, entre outros, a traballos rigorosos e especializados como os de Héitor Picallo, publicados moitos deles, por certo, da man de Nós Diario. Os centos de exemplos iconográficos presentados por este mesmo investigador achéganos unha realidade insólita e sorprendente que permite relacionar o noso emblema cunha orixe lingüística e aínda literaria. Desde esta perspectiva, fica claro que a influencia do elemento relixioso, omnipresente na Europa medieval, no noso emblema nacional non é maior da que se observa, aínda hoxe, noutras realidades próximas a nós. É o caso da cruz nórdica que locen os países escandinavos, ou o das cruces de San Xurxo e San Piran, símbolos de Inglaterra e da Cornualla, respectivamente. O mesmo cabería aínda dicir de Portugal, república hoxe, que inclúe no seu escudo elementos relixiosos que hoxe perderon dita representatividade e que conforman un símbolo nacional plenamente aceptado. Un reino incómodo Dito doutro xeito, hoxe podemos afirmar con rotundidade que o noso símbolo histórico comparte séculos de historia coa arpa de Irlanda, as barras de Cataluña, as cadeas vasco-navarras ou o armiño bretón. Mais se todos estes símbolos nacionais son incuestionábeis nos seus respectivos países, por que o noso non correu a mesma sorte? Con certeza, o desdén e a falta de vontade dos responsábeis políticos que durante décadas gobernaron as institucións do país teñen moito que ver nesa desmemoria. Se cadra, parte dese desinterese estea directamente vinculado á ocultación e deformación que sofre o noso pasado: posibelmente o "escudo de Galiza" correría mellor sorte se non fose o "escudo do reino de Galiza". E é que, en certos sectores da alta política, semella que a existencia dun reino galego segue a incomodar. A estética oficializada nos anos 80 do século pasado tampouco axudou en nada. O escudo revestiuse, non por casualidade, dun verniz relixioso de escasa historicidade, e ao que non houbo reparos en sumar unha coroa borbónica que o encaixara no novo réxime político. Aspectos que cabería revisar nun proceso serio, mais xa imparábel, de recuperación que debe implicar a todas e todos aqueles que cremos neste país e nas súas posibilidades.