Hai ben pouco que Nani García -líder do trío que leva o seu nome- apresentou o seu último traballo, Cinematojazzía, unha viaxe desde o cinema até o jazz, coas súas bandas sonoras como materia do experimento. É un plástico espléndido, con xoias como a versión jazzy da mítica melodía de Pratos Combinados, punteada por ecos das teclas do seu adorado Keith Jarrett. Conversamos nunha cafetería coruñesa. Son as 21 horas e hai futebol nunha pantalla. Sempre hai futebol nunha pantalla. Felizmente o son do aparato está desligado.
-Pos música a un filme chileno, Una Mujer fantástica (Sebastián Lelio), nominado ao Oscar á mellor fita en lingua non inglesa. Veste gañando?
-Segundo os expertos, ten un certo favoritismo, si. A peli paga a pena.
-E como chegache a ela? Como te chama un director chileno?
-Cheguei porque é unha coprodución e a produtora española propuxo o meu nome. Propoñería algún nome máis, non o sei, o caso é que ao director lle gustou o meu para facer unha parte pequena da música da película. Non é a banda sonora propiamente. É música adicional. 6 ou 7 cortes.
-Lin que o traballo co director foi através de Skype.
-Si, iso soa a extraordinario, mais é o habitual. No cinema, salvo que esteas facendo cinema local e que todos vivan na mesma cidade, o normal é que a xente estea separada, entón hoxe en día a ferramenta máis fácil é ter as conversas mediante Skype. Todo é através de internet. Mandas os arquivos vía internet, o director escóitaos, contéstache... É todo así.
-E mándache o guión tamén...
-Neste caso mandoume a película xa montada. Premontada.
-O habitual é pór música sobre unha montaxe ou concebila sobre un guión?
-Eu prefiro sobre a montaxe. Si, porque se non estaríamos traizoando un pouco o espírito do cinema. Porque aí a visión cinematográfica do director é o importante. O guión non deixa de ser o que é, un texto sen o punto de vista visual do cineasta. Sen ese punto de vista, dun guión poden saír miles de películas distintas.
-Cando recebes un encargo para unha película, investigas sobre o director? Ves algunha película anterior del?
-Home, se eu non o coñezo, si. Parece lóxico, non? Deste director tiña unha referencia, a súa película anterior, Gloria, pero tampouco lle prestara moita atención.
-Gañache un feixe de premios, nas túas distintas dimensións artísticas. Que importancia lle concedes aos premios?
-Eu tento ser unha persoa bastante razoábel. Os premios teñen a función que teñen. A de dar prestixio, dar difusión, tanto para a institución que os pode conceder como para quen os recebe. Son un apoio. É puro... non imos dicer merchandising, pero fai un pouco parte dese tema. Quen queira quitar algunha conclusión maior sobre os premios está errado.
O último traballo de Nani García, Cinematojazzía, é un plástico espléndido, con xoias como a versión jazzy da mítica melodía de Pratos Combinados
-E algunha vez recebeche un premio e pensache, concho, este non o debería ter gañado eu, debería ter gañado fulano, ou algunha vez que non gañache, pensache, pois este si...?
-Seguro, seguro. No caso este do Oscar podo comentar que nunca tiven tanta atención por menos traballo.
-Claro, pola Academia de Hollywood...
-Xa, e iso é xusto ou é inxusto? Fixen cousas que me parecen moito máis interesantes... Mais, ben, a película vale a pena, está na antesala dos Oscars e que proxección hai mellor do que esa?
-Está claro. Vaiamos agora ás orixes. Entre 1977 e 1980 estudas lingüística no estranxeiro, nas universidades de Upsala e Estocolmo. E xusto aí cando aterras no jazz. Como foi ese proceso?
-Eu xa viña da música. Era un namorado da música, na miña xuventude, cos meus amigos. Na Coruña eu comecei tocando a batería, tocando rock and roll, como todo o mundo.
-Tocabas a batería como o protagonista de Wihplash, heiche de perguntar logo por este filme...
-Si, tiñamos un grupo, compartíamos esa inquedanza con algúns dos ilustres que hai por aquí, como Xoán Piñón, o fotógrafo, que toca a guitarra, ou Bernardo Martínez, un músico que se prodiga polo ambiente compostelán a facer teatro sobre todo... Estabamos aí no principio. Foi en Suecia onde comecei a coñecer o mundo do jazz de perto. Tiven a oportunidade de procurar algún profesor particular que me foi achegando a esa linguaxe. Aquí apenas había nada diso, claro. Estamos a falar dos anos 1975, 76. Habería algúns músicos, poucos, en Madrid, en Barcelona...
Que se comezara a facer jazz en firme en Galiza eu creo que foi a partir dese momento, principios dos 80
-E antes de ires a Suecia non entraras en contacto cos clásicos do jazz norteamericano...?
-Non, eu non os coñecía, eu escoitaba un disco que se chamaba Llena tu cabeza de rock.
-[Risos]. Daquela a túa introdución no mundo do jazz foi en Upsala e Estocolmo e foi através da escola europea.
-Ben, en realidade o que comecei a escoitar en Suecia foi non tanto o jazz europeu, senón máis ben o americano. O meu profesor era un pianista sueco, ao que lle perdín a pista, e el ensinoume a base da linguaxe e a base da linguaxe sempre a hai que remontar a Nova Orleáns. Sempre hai que voltar alí.
-Despois deses anos universitarios voltas a Galiza e naquela altura no jazz galego estaba todo por facer, diríamos que ti estás no principio de todo.
-Formalmente case podemos dicer que aquilo foi o principio de todo. Ao mellor podía haber algunha cousa, escangallada polo medio, sempre pode aparecer alguén a dicer "por aquí había algo e tal", pero que se comezara a facer jazz en firme eu creo que foi a partir dese momento, principio dos 80. O clube Jazz Filloa xa estaba aberto [na Coruña] e penso que en Vigo había un que estaba aberto ou a piques de abrir. Comezaba a haber unha afeizón por aquí. Naquela altura foi cando me xuntei con algúns músicos e comezamos a facer os primeiros pinitos.
-Convencíchelos ti para facerdes jazz?
-Non, non. Xa había xente que aquí comezara a se mover. Foi o principio tamén máis forte do folk. Nesa época estaba comezando todo dalgunha maneira. Pouco antes se gravaran os primeiros discos de Milladoiro [1989], de Doa [1979], o Fonte de Araño de Emilio Cao [1977]... Era unha época tamén de rexurdimento.
Naquela altura todo era novo, tanto para os que queríamos practicar e tocar, como para os espectadores
-E de pioneiros.
-Nesa época mente o que dixera que xa coñecía todo. Era novo todo, tanto para os que queríamos practicar e tocar, como para os espectadores. Todo o que había era novo. Nós comezamos a dar pasos, até que dei cuns músicos cos que formei Clunia Jazz. Eramos músicos que xa tiñamos miras profisionais, que nos gustaba o tema até o punto de nos dedicarmos ao jazz a serio. Comezamos como trío. Imediatamente incorporamos un saxofonista, que era maior que nós, ese si que é o verdadeiro avó do jazz en Galiza, Antonio Cal, un músico de Betanzos que estivera moitos anos no estranxeiro. Con el fixemos como cuarteto o primeiro disco.
-Clunia desde o principio é un símbolo, o estandarte do jazz galego. No ano 83 xa gañades un premio no festival de Donostia.
-Si, comezamos a acudir a festivais. Donostia naquela época tiña un concurso de amateurs e fomos en varias ocasións. A maior parte dos grupos eran cataláns, habíaos tamén de Valencia. Galegos estabamos nós.
-Naquel momento pensabas en facer jazz galego ou simplemente jazz? Hai ese debate sobre se se pode falar ou non de jazz galego.
-Niso eu son un pouco crítico.
-É un debate eterno.
-É. Hai dúas vías de facer jazz galego. Unha é coller a tradición, as melodías, a tímbrica e tal, e intentar facer un jazz do país. Iso intentouse e é complicado. E hai outra que me parece máis lóxica, que é asentarse na tradición do jazz, aprendelo ben, empaparse diso e traballar desde aquí, deixarse enchoupar pola realidade cotiá e daí ten que saír unha música que rezume, que sexa de aquí. Iso é o que me gusta e o que fago. Eu ultimamente o que digo é que o que eu fago é jazz indie, no sentido de que me apartei da corrente dos standards americanos, toqueinos no seu momento, mais o que fago co meu trío son músicas que eu compoño, e que xa non apuntan nunha dirección ou noutra, que se este tema é un alalá ou non... Iso no seu momento fíxeno. O que fago agora é o que me sae. Levo empapado en formol galego tanto tempo que todo o que sae de min é música galega. Esa é a fórmula. Moitas veces procuramos, sen deixar pasar xeracións, que as cousas medren de súpeto. Iso é imposíbel. Moitas veces teñen que pasar décadas. A cultura precisa un pouso. Os países que teñen tradición [no jazz] non o conseguiron así de fácil. É produto de moito tempo e de moitos anos de traballo. O tempo é investimento. Apostar na cultura. Repetirse no tempo. E o certo é que moitos dos nosos politicos, moitos dos nosos animadores culturais ou nós propios, digo para que a crítica sexa extensiva a todos, nen teñen nen temos esa paciencia necesaria para deixar que o tempo faga o seu traballo.
Levo empapado en formol galego tanto tempo que todo o que sae de min é música galega.
-Pois o tempo xa foi pasando, 40 anos máis menos após o teu retorno de Suecia. Catro décadas. Como está a escena do jazz galego agora?
-Está moito mellor. No sentido de que os músicos desta época están moitos máis preparados, ben educados musicalmente. Esa é unha mellora que se nota. Agora hai moitos máis músicos, case todos teñen estudos, non só de conservatorios, senón que tiveron a oportunidade de achegarse a Berkeley, ou foron a Holanda ou foron a Inglaterra, a facer cursos, a ter contactos con artistas de fóra. A maioría dos músicos das novas xeracións que coñezo pasaron por todas esas fases. Esa é unha mudanza grande, lóxica e envexábel. Pero o certo é que para chegar a ese punto pasaron 4 décadas. De feito os anos 90 foron bastante ermos.
-Podemos dicer que estamos agora no principio do que pode acabar sendo unha Galiza cunha certa tradición de jazz propia?
-Si dalgunha maneira podemos falar diso, eu penso que si. Agora comeza a haber xente que leva tempo tocando. Como o caso do meu compañeiro Baldo Martínez, que aínda que vive en Madrid segue militando nese facer da música, de facer o seu e o seu sempre rezuma galeguidade. Logo está o caso de Abe Rábade, que xa leva uns cantos anos tamén, e algúns máis. O noso era outra historia. Comezamos sen coñecimento, sen técnica, así que os intentos de facer achegamentos á música tradicional desde o jazz resultaban moitas veces en fracasos.
Comezamos sen coñecimento, sen técnica, así que os intentos de facer achegamentos á música tradicional desde o jazz resultaban moitas veces en fracasos.
-O cinema norteamericano, da man do director Damien Chazelle -Wihplash, 2014; La La Land, 2017- tense debruzado nos últimos tempos sobre o mundo do jazz. A tese de Chazelle é que é unha música en crise, que non avanza como no pasado. Que os músicos poden ser mellores tecnicamente, mais que non son tan criativos como os clásicos.
-A pergunta é: perdeuse en intuición criativa ou é que xa se esgotaron case todos os territorios por explorar, os filóns, como din os técnicos de márketing, os nichos, os nichos de xenialidade que había...? Hai que ter en conta que no momento en que aparece un Miles Davis ou un Charlie Parker había aínda moito por inventar. Agora non tanto. Aquela xente descubriu xeitos de tocar, xeitos de abrir novas músicas. Cando o jazz apareceu a principios do século [XX], apareceu practicamente en paralelo ao cinema, irrompeu como unha linguaxe nova. Porén, a música é a mesma. Eu sempre poño o mesmo exemplo. Un edificio e unha rúa. Desde o primeiro piso ves a rúa dunha maneira, desde o segundo piso vela doutra, son distintas perspectivas, pero a rúa é a mesma. A música é a rúa, o primeiro piso é a música clásica, o segundo piso é o jazz, etc. Segundo de onde a mires, esa música vela dun xeito ou doutro, mais a música é a mesma. O jazz tróuxonos ese punto de vista, esa maneira de achegarnos á música doutro xeito, a visión propia que os africanos achegaron á música europea ou anglosaxona. Irrompeu aquí na cultura occidental, ou na cristiandade ou como queiras chamarlle, e a partir dese momento estaba todo por descubrir.
-Mais en 2018 xa está todo o territorio colonizado, xa todo foi descuberto?
-Hai moito colonizado, mais seguro que fican cousas [por descubrir].
-Algo parecido está a pasar co rock and roll. Os grandes criadores son tipos que teñen agora 70 anos.
-E no cinema non está pasando o mesmo? Hai moita perfección técnica, moitos avanzos... pero...
-Si, moitas veces tes a sensación de que non hai nada novo baixo o sol, de que todo estaba xa en, por exemplo, Hichtcock, por nomear un clásico.
-Claro. E cando ves catro películas de agora, ves que si, que hai ese mundo dixital, pero acabas un pouco aborrecido, vaia, iso xa o vin, que aburrimento.
-En que momento das o salto ao cinema?
-Eu comecei facendo a primeira serie de televisión galega, Os outros feriantes, sobre textos de Álvaro Cunqueiro. Nesa serie eramos todos novos, novos no oficio. Xente como Xosé Cermeño na dirección de guións, Julio Casal na produción, Miguel Piñeiro na realización... estabamos aprendendo. Foi unha primeira experiencia. Eu xa estaba metido no mundo da produción musical. E despois comecei a facer moito teatro, con Xulio Lago e o Teatro do Atlántico... Así me fun achegando ao audiovisual. O cinema chegou máis tarde porque é que aquí apenas se facían filmes. Fixen algún pinito, algunha peli, moi descoñecida, un fracaso absoluto. O cinema chegou en firme xa na década dos 2000.
-En todo caso, son linguaxes moi distintas. O jazz pide improvisación. O cinema é algo máis formal, máis cartesiano.
-Tes razón, mais eu descubrín que dalgunha maneira teño un certo talento para pórlle música ás imaxes. A música do cinema é música aplicada, indo á terminoloxía universitaria. O músico está ao servizo dun relato. Igual que no século XVIII ou XIX houbo os famosos inicios da música programática, que naquel momento foi unha corrente case filosófica de procura de sentido, a ver se a música significaba algo ou deixaba de significar. Agora vou describir unha fervenza ou vou describir o ruído do mar, cousas destas. Ao final o que facían era pór a música ao servizo dun mundo material que querían retratar. Eludían a lóxica formal que ten a forma musical. No cinema pasa iso. Hai un relato. Hai un guión. Hai unhas imaxes. E uns requerimentos por parte do director para que ti axudes a contar a historia. Equivócase moito o músico que pensa que a música está en primeiro plano. Non, o relato está en primeiro plano. Tampouco vou dicer esa obviedade que din algúns de que se a música se nota é que non é boa. A tanto non hai que chegar, pero si é certo que o importante é que a música estea a favor do relato.
Equivócase moito o músico que pensa que a música está en primeiro plano. Non, o relato está en primeiro plano.
O caso é que si vin que eu tiña un certo talento para facer iso e me fun metendo pouco a pouco no mundo do cinema. E como tiña que contar con orquestradores para facer música de orquestra, pois, ao final vin claro que non había máis remedio que aprender a orquestrar. E metinme a orquestrar.
-Até o punto de receberes un encargo da Orquestra Sinfónica de Galiza...
-Si, varios encargos, traballei varias veces con eles.
-E iso xa é completar o círculo. Pasar do jazz ao cinema e logo á música chamémoslle culta. Tes un concerto de clarinete baixo e para orquestra de vento...
-Teño varias músicas de banda. Música contemporánea. Fixen tamén os arranxos para un concerto da OSG con Luar na Lubre.
-Xa para ir rematando, que músicos de jazz admiras?
-Moitos. Sempre tiven debilidade por Keith Jarrett.
-Pianista.
-Si, gosto tamén doutros instrumentistas, mais ao final sempre che me vai o ollo para os pianistas. Por Keith Jarrett teño debilidade, non me meto na discusión de se é mellor ou pior, pero devezo pola súa estética. Gosto moito dos clásicos, Bill Evans, Herbie Hancock, tamén de xente máis descoñecida como Richie Beirach... dos máis novos diría o nome de Brad Mehldan.
-E que músicos de cinema prefires?
-Gosto dos que se afastan da corrente hollywoodiense. Hai algún como Carter Burwell, que está aí un pouco, no cinema comercial, pero que ten o seu propio aquel, por exemplo coas súas colaboracións cos filmes dos irmaos Coen. Logo tamén diría nomes como Ennio Morricone e Nino Rota.
-E o inevitábel John Williams?
-Si, claro, é o grande mestre do sinfonismo. E despois tamén gosto de Michael Giacchino, o autor da banda sonora de Ratatouille e moitas outras. Ao final eu fixen moita animación tamén e moitas curtas en que a música era un pouco protagonista porque non había diálogo. Esa é unha sorte.
Gosto dos compositores que se afastan da corrente hollywoodiense. Hai algún como Carter Burwell, que está aí un pouco, no cinema comercial, pero que ten o seu propio aquel
-E é moi distinto compor música para animación do que facelo para filmes con actrices e actores?
-Se tal coa animación ás veces precisas música máis en primeiro plano, máis activa, pero non é distinto. Ao final é unha historia o que contamos, se os personaxes son debuxos ou seres humanos tanto ten.
-E cando saes de ver un filme e o único que che queda na cabeza é a música, que pensas?
-Ben, se non foi en contra da peli está ben, non?
Nota: a foto en branco e negro que acompaña este texto é da actual formación do Nani García Trío e está tirada de FB. O resto, feitas durante a entrevista, son da autoría de X.M.
