Miradas desde fóra que axudan a construír a identidade galega

Nun artigo de 1983, "Viendo llover en Galicia", escrito pouco despois de recibir o Nobel, Gabriel García Márquez confesa que adquiriu a súa forma de contar -o que logo chamarían realismo máxico- da súa avoa galega. O escritor acababa de visitar Galiza por primeira vez e foi daquela cando entendeu de onde lle viña á muller "aquela credulidade que lle permitía vivir nun mundo sobrenatural onde todo era posíbel, onde as explicacións racionais eran totalmente inválidas". No artigo, Gabo proclama o seu amor pola praza do Obradoiro e polo lacón, e ironiza sobre os apuros que pasan os seus anfitrións escusándose pola chuvia que os persegue durante toda a visita "sen lembrase de Valle-Inclán, de Rosalía de Castro, dos poetas galegos de sempre, en cuxos libros chove desde principio da creación e sopra un vento interminábel", di. É unha das moitas historias que se poden coñecer na exposición Detrás do espello que se pode visitar no Museo Gaiás da Cidade da Cultura de Santiago até o 25 de xuño e que reúne testemuños da mirada sobre a Galiza de viaxeiras, viaxeiros e visitantes que quedaron fascinados polo país e que, ademais, achegaron algo ao noso patrimonio cultural. Así, por exemplo, pódese ver unha gravación na que Lorca pasea por Vigo nunha visita do seu grupo teatral La Barraca. O xornalista e xestor cultural Xosé Luís Canido -comisario da exposición, xunto co escritor e artista Antón Reixa- está convencido de que Lorca se fixo poeta despois de coñecer Galiza. "Por suposto, é unha teoría indemostrábel e, se cadra, algo levada pola paixón, pero o certo é que, nas declaracións de Lorca anteriores á súa primeira visita aquí el sempre insiste en que quere ser músico. É so despois de coñecer Galiza e, sobre todo, de ler Rosalía, que decide poñerse a escribir", explica en conversa con Nós Diario. Lorca, efectivamente, contaba que a paisaxe galega "se apoderara del" e, ao pouco tempo daquela visita, publicou o seu primeiro libro, Impresiones y paisajes. Os pasos de Lorca na Galiza O territorio e a cultura En todo caso, a exposición mostra algo que está implícito na relación que fai Canido entre Lorca e Rosalía: non se trata só do territorio, senón tamén da cultura que acolle. Podemos sentilo, por exemplo, no famoso chifre do capador e afiador José María Rodríguez, de Nogueira de Ramuín: unha das melodías que interpretou para o musicólogo Alan Lomax acabou converténdose nunha peza do xigante do jazz Miles Davis. Ou tamén nas primeiras imaxes en cor que se conservan da Galiza, as tomadas polo fotógrafo francés George Chevalier en 1917; nas coñecidas instantáneas de Ruth Matilda Anderson e de Ton Van Vliet; na música composta por Mark Oldfield despois de escoitar Luar na Lubre; nas imaxes rodadas por Luis Buñuel no seu filme sobre o Camiño de Santiago, A vía láctea, na que aparecen -segundo se xactaba o director- as primeiras imaxes de Cristo rindo a gargalladas. Ruth Matilda Anderson, tradutora da Rosalía de Castro feminista e galeguista A fin da terra "Aquí existe algo distinto que eu identifico con esa chamada da fin da terra, do Finis terrae", aventura Canido. "O certo é que moitos dos protagonistas desta exposición viñeron en primeira instancia por algunha invitación relacionada co seu traballo, mais despois volveron pola súa conta". Foi o caso do célebre físico Stephen Hawking, que veu primeiro para recibir o premio Fonseca e volveu logo un par de veces, tan impresionado pola física do botafumeiro como pola posta de sol en Fisterra. Por certo, o crepúsculo, esta vez sobre as illas Cíes, impresionou tamén o único físico que pode competir con Hawking: Albert Einstein anotou no seu diario, en 1925: "Riqueza de cores e posta de sol en Vigo, incomparábel". O escritor británico Graham Green cultivou a amizade co teólogo Leopoldo Durán e co viticultor Antonio Nogueiras e buscou refuxio no mosteiro de Oseira durante varios veráns entre 1973 e 1989, unha experiencia que deixou reflectida no seu libro Monsignor Quixote. E o último premio Pritzker de arquitectura, David Chipperfield, fixo unha casa en Corrubedo, onde reside. Un caso particular é o de Daniel Buren, un dos máis respectados entre os artistas contemporáneos. "Tras unha viaxe pola costa galega en 2004, quedou impresionado pola monumentalidade e historia da ponte de Rande, e creou unha proposta de intervención artística sobre ela", relata Canido. "Desafortunadamente non chegou a levarse a cabo, pero persoalmente creo que son moitos os artistas contemporáneos que estarían encantados de traballar aquí. Pola miña experiencia, quedan prendidos de algo que os inspira". Cortazar e Seoane, crónica dunha amizade alén do tempo A fin da civilización Tamén hai espazo para visións máis sombrizas. O transatlántico no que o escritor Stefan Zweig viaxaba a América, fuxindo do nazismo, fixo unha escala en Vigo o 10 de agosto de 1936, pouco despois do golpe de Estado franquista. Na que hoxe é a praza da Constitución, o autor de Carta dunha descoñecida presenciou como mozos campesiños entraban na Casa do Concello e saían aos poucos minutos completamente uniformados e armados con fusís e baionetas. "Estarrecinme. Onde o vira antes? Primeiro en Italia e despois en Alemaña", escribiu Zweig anos despois na súa obra crepuscular O mundo de onte. A idea de que a democracia europea morrera a mans da besta fascista permaneceu no seu maxín até o seu suicidio en 1942. Detras do espello mostra o diario persoal no que describiu aquela escena por primeira vez. Pero hai máis, e a lista é longa: escritores como Julio Cortázar, John Berger, Cees Noteboom ou Ernest Hemingway -cuxas pegadas pola Galiza seguiu Carlos Casares-. Artistas como Robert Morris, Allan Sekula ou Tim Behrens. As fotógrafas Anna Turbau ou Cristina García Rodero. Cineastas como Rino Lupo, Isabel Coixet ou Fernando León de Aranoa -sen esquecer Jose Lúis Cuerda, que chegou a mudarse ao Ribeiro e montar alí unha bodega. Todos teñen un espazo nesta exposición que apunta ás miradas alleas que nos conforman. A fin de contas, case podemos asegurar que figuras como a de Man de Camelle ou a do fundador dos Chieftains, Paddy Moloney, son xa parte da nosa cultura. "As miradas dos outros sobre nós tamén fan parte da nosa identidade, contribúen a que nos vexamos desde outras perspectivas que nos completan", conclúe Canido. As vidas en galego de Stefan Zweig