Manuel Gago: "Sinto que o que hoxe é Galiza decidiuse nos 80"

A primeira incursión de Manuel Gago (Palmeira, Ribeira, 1976) na novela foi en 2013, con Vento e chuvia. Mitoloxía da antiga Gallaecia cuxo punto de partida histórica estaba na época castrexa. Máis adiante, O anxo negro (2016) e O exército do fume (2018), inspiradas no comezo das década dos 80 e nos anos 40, respectivamente. Agora bota a ollada ao verán de 1983 e ao movemento nudista que reclama para si praias como a de Baroña (Porto do Son). Nus está contada en primeira persoa por Toño Figueroa, descendente da última aristocracia do país, “un crápula” que ve nesta loita a única na que paga a pena estar. —Partir dun feito histórico é habitual nas súas novelas, neste caso o activismo nudista dos 80, mais cóntenos que é Nus? É unha historia contada en primeira persoa por Toño Figueroa, unha especie de Dióxenes emocional, cunha vida completamente regulada, burguesa, mais o problema é que nunca deixa de recordar e, dalgún modo, todas as relacións emocionais que tivo ao longo da súa vida están presentes. A primeira vez que se interesa por algo que vai máis alá de si mesmo é cando na costa galega se empeza a dar un fenómeno moi curioso, que é a loita polo dereito nudista. Iso xa era relativamente frecuente pero o que me interesou do nudismo foron outras cousas, por exemplo, como iso se desencadea e se converte nun movemento contestatario. Para min os nudistas, dalgunha forma, foron parte do meu folclore. Cando sucederon as revoltas arredor da praia de Baroña, eu tiña 10 anos e non me decataba de nada, mais vivía na Pobra do Caramiñal e entón si que se falaba do nudismo, e facíase dun modo curioso, como se as persoas fosen personaxes. Había xente que dicía que eran uns depravados, outros que era uns frescos, outros que lles parecía ben... Provocárase todo un debate arredor do corpo. —Na "Coda" fala da derrogación do delito de escándalo público do Código Penal. O nudismo tocaba dalgunha maneira o folclore da miña infancia e tamén unha serie de debates que dalgún modo chegan até hoxe, como é a representación do corpo, as liberdades individuais e colectivas e esa idea de escándalo público. Nos anos 80 son detidos en virtude a dereitos do Código Penal español, que levaban existindo desde o século XIX. O propio debate social logo da morte de Franco acabou facendo que eses delitos desapareceran. Pero alén diso, ese tamén era o momento da protesta, ou iso é o que din os activistas máis vinculados a aquel entón, pola construción dun chalé en primeira liña da praia de Baroña, o que eles chamaban o búnker. Empézase a activar a especulación inmobiliaria. Arredor de algo tan natural e tan inocente como pode ser un corpo espido montábase toda esta historia. —Di que as súas novelas teñen parte persoal e parte social. Aquí volve aos 80, como en O anxo negro, que lle atrae de entón? Estou moi interesado nos comezos dos 80 porque teño a sensación de que o que hoxe é Galiza, en gran medida, decidiuse nese momento. Interésanme os fenómenos sociais e de activismo e o modo no que a sociedade se organizou e creo que a literatura pode axudar a indagar sobre esa memoria recente. "O nudismo toca o folclore da miña infancia e mais debates que chegan a hoxe" —Que hai da parte persoal? Foime a máis complicada, porque sempre manexaba as historias no parámetro dun relato máis amplo, nunca nun plano tan íntimo. A investigación ao redor do sexo ten que ver coa forma na que Toño describe as súas relacións, para el é a forma de saber o que el é como home. Vai percibindo como as relacións entre homes e mulleres e o sexo están a cambiar, e víveo na propia pel. Tiven que tentar entender o ambiente sexual dese momento, o xurdimento da pornografía, a transformación da percepción dos corpos, das mulleres en particular, vese minimamente a homosexualidade... Nunha época na que homes e mulleres non falaban demasiado de como se sentían, tento trasladar unha visión masculina. —Nus é a súa segunda novidade neste 2021, logo da edición non venal de O sangue das pantasmas coa Libraría Couceiro. Fálanos de pantasmas? Fixen ese relato de autoficción, unha busca que é real, a das pantasmas, nun sentido antropolóxico. Estaba nun castelo en Escocia e contaban historias das pantasmas do edificio e estrañoume, polas semellanzas cos pazos galegos, que aquí non soubésemos historias de espectros en castelos, nun país cheo de defuntos, Santa Compaña... Aquí as pantasmas son mortos con algo pendente e unha vez resolto o problema pasan a formar parte da comunidade dos mortos, disólvese a súa identidade. Pero as pantasmas dun castelo sempre son tipos con nome e apelidos. Comecei a investigación e si hai pantasmas nos castelos e nos pazos galegos, o primeiro documentado está a comezos do século XVI, pero hai un manto de silencio porque a xente que recolleu o relato, en moitas ocasións, era da familia e estaban máis preocupados por representar os indíxenas e as súas crenzas. Hai unha parte do noso folclore que non foi colleitada porque se consideraba parte da historia familiar. —Abandonemos a súa faceta de novelista e fálenos de arqueoloxía. Cal cre que é a situación desta materia na Galiza e os problemas que enfronta. Galiza é tremendamente innovadora en canto a iniciativas de divulgación do patrimonio. Hai profesionais, apoiados moitas veces na base asociativa, que fan un esforzo inxente pola divulgación. Hai un público enorme, e iso son cifras obxectivas. Pero o patrimonio non é só a historia dunha escavación, senón que ten un ámbito problemático que é a súa preservación. "Debemos ter visión global do patrimonio, da contorna e do problema" Pola propia condición de estar encravado no territorio xera confrontación. As administracións tentan desentenderse cada vez máis da xestión do patrimonio porque só xera gastos con retornos non demasiado rendíbeis, desde o punto de vista político. Hai moitísimo patrimonio e o ámbito rural estase a despoboar, o que significa que desaparecen determinadas funcións da xente que tiña propiedades con patrimonio. E hai intereses que van alén da conservación: industriais, forestais... Cos datos Lidar desde mediados da década dos 2000 até hoxe, o proceso de destrución é brutal, o mundo forestal e a súa maquinaria están a cambiar, segue a haber xacementos sen protexer ou séguese a operar impunemente nos catalogados, a maquinaria afecta de modo gravísimo. Non estamos a tomar medidas respecto da degradación patrimonial que está a provocar a explotación forestal a grande escala e debemos ter unha visión global do patrimonio, da contorna e do problema.