Lois Diéguez: “Por que non podemos pensar que en tanta obra e beleza feita no románico galego non podía haber mestras arquitectas ou escultoras?”

Lois Diéguez é escritor. Da súa ampla obra salientamos dous títulos que encaixan co obxectivo destes fascículos: Lugo, a cidade dos Tesouros encantados e Viaxe ás terras encantadas de Lemos .

Grande coñecedor da arquitectura relixiosa medieval, e da súa simboloxía, prepara para Nós diario os fascículos sobre San Miguel de Eiré, San Paio de Diomomdi e a catedral de Lugo. Falamos hoxe sobre as dúas primeiras.

photo_camera Lois Diéguez (Foto: M. Obelleiro)

A historia do mosteiro de San Miguel de Eiré aparece unida a unha estraña lenda: unha monxa devorada por formigas. Como é isto?

As lendas populares pódennos dar  moita información sobre calquera aspecto da vida. Moitos feitos que acontecen na nosa historia, segundo a realidade ou fantasía dos mesmos poden transformarse, psicoloxicamente,  nun desexo ou nun xeito de mudar algo que na práctica non é posíbel facelo. Os grandes libros das relixións ou dos aconteceres colectivos, como a Biblia, o Corán, ou a Odisea, ou a Mitoloxía grega ou romana...  son  iso, verdade?  Pois no concreto que dis, coido que hai un suceso que vén explicar algo horríbel que aconteceu co mosteiro das bieitas de Eiré, que existiu realmente e que non sabemos como se desenvolveu, pero que o pobo recolleu deste xeito.

As pedras labradas non serían tan suxestivas se detrás delas non estivese a palabra tamén

... e a lenda ten traslación á simboloxía da igrexa?

Si, e faise con grande convencemento. O home de Eiré que me abriu a igrexa cando viaxaba para escribir o libro “Viaxe ás terras encantadas de Lemos”  levoume á parte da súa cabeceira e como se me dese acceso á chave dun tesouro mostroume a xanela central da ábsida e os dous capiteis nos que se esculpiron cuadrúpedes vistos desde o alto, nos que patas e rabos e fantasías se confunden e parecen, efectivamente, formigas con moitas patas. “Este é”, díxome moi convencido despois de me contar a historia da abadesa que foi comida por elas. Son, en realidade, leóns, coido, pero o pobo non viu iso, senón formigas, e eu comecei a imaxinar mil historias do canteiro ou mestre que fixo esa fantástica decoración en pedra. Non só é arte, como nós o podemos ver, senón tamén historia, sentimentos, emocións... contos, xa que logo... e vida, si.

Do ponto de vista iconográfico Eiré é considerado un dos edificios máis orixinais do románico. Onde radica esa orixinalidade?

Non cabe dúbida, esa Torre que domina a igrexa desde calquera punto da paisaxe que rodea Eiré, co monte Pedragude onde está a pena da Abadesa das formigas, é única no panorama do románico galego. E no seu  interior, o falso cruceiro que se forma e a propia bóveda; e un pensa, iso é unha fortaleza, un campanario ou que .e?.. e ese dominio esmagante sobre a propia igrexa, impacta, e a súa beleza, que é diferente ao que acostumamos ver. E despois a sensibilidade e perfección dos canteiros, mestres ou ao mellor algunha mestra que dominaba á perfección a capacidade de facer falar a pedra nosa tan dura...

...mestra, dixo?

Si, por que non? Por que non podemos pensar que en tanta obra e beleza feita no románico galego nunha época en que aínda non eramos dependentes de Castela ou España, non podía haber mestras arquitectas ou escultoras? Pois ese traballo nas caras, rosáceas, figuras, ese xeito tan persoal de modelar follas ou ramas e xogar tamén con letras e rostros nos que atopas pistas para saber que poden ser Lucas ou Mateo, os evanxelistas, a mestría e sensibilidade achéganse á idea que podemos ter do que definimos como perfección e mesmo xogo de busca das cousas.

Hai canzorros sinxelos que nos mostran máis mundo que os que aparecen como verdadeiras xoias

Como en Eiré, tamén en Diomondi a historia e a lenda van da man: Odoario, o neno Paio. Hai en Diomondi, como sucede en Eiré coas formigas, translación da lenda á iconografía da igrexa?

Hai un enigma, interrogacións, certezas acaso nalgún capitel da porta principal coma o do home de catro patas que ten a cabeza unida á dun animal con cara de mono? Odoario ía pasar en realidade temporadas a algunha cova ou lugar de Diomondi ao estilo dos eremitas africanos? Está soterrado alí ou é o seu sepulcro o da catedral de Lugo que din de dona Froila, a nai de san Froilán? O neno Paio, polo seu martirio, lenda ou realidade tamén, era devoción dalgunha xente do Saviñao daquela?  Dalgún xeito, o conxunto do mosteiro que existiu na etapa medieval pegado á igrexa contan todo iso, falan, mesmo que nós non o saibamos con ese espírito lóxico que temos tamén de querer demostralo con algo real que poidamos tocar e ler. As pedras labradas non serían tan suxestivas se detrás delas non estivese a palabra tamén. Cando as miramos sen saber da súa historia non chegan tanto ao corazón, verdade? Mesmo que sexa mito, conto, fantasía.

A Ribeira Sacra é terra fértil en beleza románica...

Hai sempre beleza no románico, aínda que non estea moi conseguido nos obxectivos artísticos. Hai canzorros sinxelos que nos mostran máis mundo que os que aparecen como verdadeiras xoias. O touro da igrexa de Lobios, en Sober, esculpido nun capitel do presbiterio, non é tal, senón unha vaca, pero como a Biblia fala de touro pois ha ser iso pola forza; e o León tampouco é tal, senón un can, e comunícannos axiña o amor que unha labrega ou labrego tiña polos animais cos que convivía. Que idea podía ter na Idade media un canteiro ou unha canteira do que era un león ou un touro bravo? Así é a realidade que moitas veces non queremos ou non podemos aprezar na súa profundidade obxectiva. 

Ademais destas dúas igrexas, que outra ou outras recomendaría vostede visitar?

Mira, realmente todas as que temos alí. Por iso digo que gozo con todo o que se fixo nesa época dos séculos XI, XII ou XIII, enriquecido con outras percepcións de estudosas e estudosos que o miran máis desde un punto de vista histórico ou artístico, como poden ser no caso do románico da Ribeira Sacra, Xaime Delgado, Adolfo de Abel, Flora Enríquez, Nicandro Ares ou Chamoso Lamas, pasando polos meus autores favoritos a nível global na interpretación do símbolo, como Jean Chevalier, Alain Gheerbrant ou Juan G. Atienza. 

Pero falando en profundidade daquilo que si me interesa máis polo que me di e emociona, sempre me veñen nostalxias das igrexas de Santo Estevo de Ribas de Miño, ou San Fiz de Cangas, ou Santo Estevo de Atán (esta tamén polo topónimo). Sen esquecer outra á que, de mozo, ía co meu tío cura, don Manuel Diéguez para axudarlle na misa e mesmo beberlle o viño de bendicir, doce, que era riquísimo sobre todo tomado en compaña de quince ou vinte curas dos arredores: Pombeiro, San Vicente de Pombeiro. Todas elas riquísimas na súa simboloxía que antecede mesmo á propia ideoloxía cristiá. 

Comentarios