Lingua e mentalidade cultural

Non son refén dunha mentalidade localista. Porén, gosto de levar as miñas amizades foráneas a coñeceren patrimonio cultural, artístico e paisaxístico da zona onde moro, a que vai do Golfo Ártabro ao Ortegal. Fágoo por ser consciente do grande descoñecemento que, en boa maneira, existe de Ferrol e a súa comarca, entre os meus compatriotas doutras partes da Galiza, e mesmo dos prexuízos que sobre a cidade aniñan na súa mente, como se fose algo alleo ao país. Con intencionalidade, non exenta de consciente orgullo admirativo, sen excluír o inevitábel e dolorosa desacougo polas eivas da realidade, visitei estes últimos días, máis unha vez, en boa compañía, varios lugares emblemáticos da zona: o castelo de San Filipe, Monteventoso, Santa Comba, os castelos de Narahío e Moeche, o mosteiro de Santa Catarina e as baterías da Bailadora, Meirás, Vilarrube e San André de Teixido, o mural de Bello Piñeiro no Casino ferrolá e a Biblioteca do Patín no barrio de Esteiro. É nestes tempos de verán cando, agás a devandita biblioteca universitaria, máis xente deambula e rolda estas paraxes. Naturalmente, é tamén entón cando a inevitábel reflexión sobre a nosa situación lingüística se aguza aínda máis, pois dá a impresión de que estamos naufragando nun mar de impotencia ante a abafante ebulición de español falantes por toda parte. En San André de Teixido, o lugar máis afastado, non por iso o menos concorrido, chamada turística a un centro de peregrinación ancestral do pobo galego, situado nun marco tan incomparábel como xa ameazado pola diabólica irracionalidade eucaliptina, experimentamos o desleixo da administración, o feirante raposeiro, a subordinación mimética ao español e ao inglés na hostalaría e unha igrexa na que os sermóns do crego transcorren, en boa parte, na lingua do país. Admirábel, inesperada e milagrosa manifestación. Non é ordenada pola superioridade. Seguramente, débese a unha identificación férrea do crego cos valores ancestrais que sustentan o santuario e a súa historia. Non existe continuidade nin tampouco compromiso obrigado de cumprir nin sequera cun modelo de bilingüismo co galego como lingua primeira Os vendedores de fetiches e figas exprésanse, de principio, en español, e algún mesmo manteno de forma recalcitrante. Teñen inoculada unha visión que consideran pragmática e adecuada para os tempos que corren: o español manda e impera. Hai matices: o que responde en galego, á pregunta de se non ten esas figas e herbas de namorar con textos en galego, que só hai unha ou dúas, replica que Andrés é tan galego como o é pulpo, as formas que usa no canto de André e polbo. O recalcitrante, dános a razón en todo; unha vez vendido o produto, fala ostentosamente en español e debuxa un sorriso burlón. Algún restaurante anuncia, ademais de en español, os seus pratos en inglés, e advirte que pode atender neste idioma. Toda a información municipal en cartaces ostentosos refírese ao ordenamento do tráfico, exclusivamente en español: algo inexplicábel. Só o desleixo e a acomodación non se sabe a que orde natural das cousas pode explicalo. O caso de San Filipe O uso burocrático e sen perseverancia do noso idioma na información escrita ten a súa mellor expresión no castelo de San Filipe, propiedade do concello de Ferrol: a información museística emprega o galego, para alén do español. Todo o que se coloca, como información de horarios ou advertencias de calquera tipo, isto é produto de decisións pragmáticas, en español. Non existe continuidade nin compromiso obrigado de cumprir nin sequera cun modelo de bilingüismo co galego como lingua primeira. É o patrimonio histórico-artístico máis visitado da cidade e da comarca. Non se cobra nin un euro por entrar; tampouco se reparte ningún folleto explicativo. Hai un/unha garda de seguridade que, de ser preguntada por algo, responderá sen someterse a ningún criterio de cooficialidade de idiomas. É, con todo, sintomático que a única bandeira que ondea no castelo sexa a de Ferrol, sen maiores acompañantes. No castelo de Moeche, dependente do concello dese nome, ondean dúas: a do reino medieval da Galiza e a galega oficial. A lingua galega é a preferente en toda a información museística e ao público. Os visitantes son atendidos na lingua que falan, sendo o galego a lingua de inicio dos recepcionistas, persoas ben informadas ao respecto. Cóbrase entrada, con reducións etarias e de status laboral. Na biblioteca do Patín (Ferrol), é normal que atendan en galego, e a información escrita está no noso idioma. E é posíbel que no Casino ferrolá o conserxe responda en galego á petición de ver o mural de Bello Piñeiro. En todo caso, o galego segue a ser un idioma prescindíbel no propio país e subordinado, dependente, do dominio social e político do español, na mentalidade socio-cultural dominante. Velaí o problema.