Irmás Cartoné: "Hai prexuízos cara ao libro traducido"

Irmás Cartoné é unha editora fundada en 2014 en Compostela por Celia Recarey e Carlos Valdés. Recoñécense como un selo "orgullosamente pequeno", a pesar de que publicaron autores como Virginia Woolf, Émile Zola, H.G. Wells, Stefan Zweig ou Margaret Atwood. En tempos de pandemia, sinalan a importancia da literatura e deixan en suspenso a venda a través da súa tenda dixital. "Sabemos que todas temos libros por ler na casa e agora o urxente é, por paradóxico que resulte, pararmos", defenden
irmás cartoné

Como nace Irmás Cartoné?

Celia Recarey: Coñecémonos traballando en Madrid sobre o ano 2002. Os dous facíamos un máster de edición e fomos coincidindo tamén nas prácticas e nos primeiros traballos. Comezamos cun experimento sobre formación online e libro de texto pero decidimos saír desa dinámica para facer algo freelance e sempre tivemos en mente montar unha editorial.

Carlos Valdés: A nosa idea inicial foi cambiando, ao principio tiñamos pensado facer algo de edición infantil, que é un proxecto que aínda está por aí e que pode chegar a aparecer algún día, pero tamén é certo que sempre nos interesara a tradución. Celia é licenciada en Tradución e Interpretación e eu teño unha vinculación familiar co mundo editorial: o meu avó foi un dos socios de Gredos e tamén foi tradutor. A idea deste proxecto vinculado á Galiza veu sobre todo de Celia. CR: Tiñamos o convencemento da necesidade de contarmos con literatura internacional en galego, algo imprescindíbel para normalizar a lingua. Contamos con moita produción editorial orixinalmente escrita en galego, mais penso que temos a eiva de que a formación literaria dos nosos autores aínda se dá sobre todo en castelán.

Cales son as liñas do seu catálogo? Que diferenza hai con outras editoras de tradución?

CV: Cando aparecemos xa existían proxectos como Rinoceronte ou Hugin e Munin. A min parecíame moi meritorio, pois o mercado é pequeno, pero tamén vimos que había oco para un proxecto como o noso. Nese sentido, vémonos máis na liña de Hugin e Munin, centrámonos máis en clásicos, en obras canónicas e imprescindíbeis. Temos mágoa de que siga habendo moitos títulos dos que os lectores só teñen como opción a versión castelá. Rinoceronte acolle máis ben a literatura moi clásica xunto cunha liña un tanto exótica de literatura contemporánea. Porén, segue habendo cousas básicas ás que non temos acceso. A liña de traducir literaturas minoritarias está ben, pero se só facemos iso acabaremos creando a idea de que a nosa literatura periférica só serve para acceder a outras periferias.

Cal é o papel da tradución dentro da cultura galega?

CV: Eu, que son de fóra, vivín o encontro co ambiente do libro galego con moita sorpresa. Atopas xente que non entende que se fagan traducións ao galego fóra do infantil e xuvenil ou vinculados ao ensino. Notas moito o prexuízo, por unha banda cara ao libro en galego, e tamén cara ao libro traducido.

CR: Lembro un día nunha das feiras, achegáronse dúas persoas e unha díxolle a outra: "Boh, pero isto está en galego pero non é libro galego". Segue habendo este tipo de reaccións, mesmo entre xente do mundo da cultura. Lemos traducións en castelán como o máis normal do mundo, pero a tradución en galego segue a verse como algo sospeitoso. No fondo é a mesma redución da nosa lingua como algo válido para falar do noso e do ámbito doméstico, pero que non serve para as grandes ideas e os grandes autores. Para iso está a lingua do imperio.

CV: É algo que tamén temos comentado con xente doutros proxectos. O preocupante non é que pase co público xeral, senón que é unha actitude que afecta tamén a moitos dos elos institucionais e comerciais. Non hai moito tivemos que escoitar como unha persoa da Consellaría de Cultura preguntaba que necesidade había de traducir libros como Harry Potter ao galego, se xa estaba en castelán.

CR: Velo na xente do propio ámbito é doloroso. Acontece tamén con algúns libreiros. Quéixanse de que o libro galego non se vende e cando vas liquidar o depósito non saben nin onde o teñen. Claro, se ti non sabes nin onde colocaches os libros, como os vas vender?

Que opinan da recepción que tivo a súa editora nestes anos?

CV: Non temos queixa dentro dos medios vinculados co galego, de feito, despreocupámonos un pouco sempre desa perspectiva publicitaria, case non facemos presentacións... e mesmo así hai xente que nos contactou para entrevistas, medios que se interesaron polo proxecto... Igual o que falta é máis un ambiente xeral de visibilidade por parte do sector do libro.

CR: Tamén atopamos un ambiente moi fraternal con outros editores e outros proxectos como Hugin e Munin, cunha comunicación fluída e a sensación de compañeirismo.

Vivimos nun tempo onde lectura convencional compite coa lectura en pantalla. Cal é a súa postura?

CR: É un pouco un metemedos, levan case vinte anos coa historia de que vai acabar co papel, que vai producir un cambio radical... É unha parte do mercado que vai seguir desenvolvéndose, pero non creo que se vaia dar esa substitución.

CV: O formato dixital ten moitas vantaxes, eu leo nel sobre todo con finalidades de traballo. Tamén é certo que lle quedan algúns problemas por resolver, como a cuestión da pirataría. Con Irmás Cartoné fixemos algún experimento, incitados por unha seguidora invidente que precisaba acceder aos libros. Porén, fóra diso temos esa perspectiva un pouco en suspenso, aínda que non renunciamos a seguir avanzando nela.

CR: Interesábanos facer libros asequíbeis e agradábeis ao tacto, e iso forma parte da identidade do proxecto. Son libros que se dobran moi ben, moi particulares nesa dimensión física, que traballan na proximidade co público. Ademais dalgúns proxectos galegos de libro popular, tiñamos en mente o libro de Penguin, algo que se vende nas estacións e que atura moi ben o contacto coas mans. No contexto galego, e tamén no hispánico, hai unha certa actitude reverencial ante o libro, estímase moito a tapa dura, a solemnidade, pero son libros que en xeral non se len. Sempre lembro un amigo libreiro madrileño que contaba como unha vez entrou unha señora a mercarlle un metro de libros azuis. Son libros que non vai ler ninguén, o libro ten que ser outra cousa e non hai que perder de vista que é un soporte máis que aguanta o que lle botes e ten que estar no día a día.

CV: E esa era a nosa idea, libro asequíbel, que entre polos ollos, que guste mesmo como obxecto, que tamén é unha forma de abrir oportunidades para que a xente acabe por lelos. 

Teñen un catálogo interesante e que comeza a ter unha amplitude respectábel. Que obras tiveron mellor acollida?

CV: Co primeiro libro, Orlando de Virginia Woolf, algúns libreiros dicíannos que non era para todo o mundo, que como traducíamos iso. E porén é un dos títulos que máis vendemos.

CV: A pesar de non ser unha autora tan coñecida, tamén Pasar de Nella Larsen. E con Novela de xadrez axudounos que Stefan Zweig teña moitos seguidores.

CR: O conto da criada de Margaret Atwood está funcionando moi ben, e serviu sobre todo para darnos visibilidade. Fixemos un experimento ilustrado con Ruar, tamén de Virginia Woolf, que tivo moi boa acollida. É curioso como moita xente se interesa polos nosos libros mesmo tendo lido xa as versións en castelán.

E un libro que fose especial para vostedes?

CR: Temos unha debilidade especial por Canción de solpor de Lewis Grassic Gibbon. É un deses libros nos que botas de menos á protagonista cando acabas de traballar con el e, a pesar de ser unha obra difícil de traducir, deixounos moito pouso a ambos.

Como resulta a recepción por parte das librarías?

CR: O sistema do libro é bastante demente, vive nunha dinámica que impoñen as grandes editoras e que as pequenas temos que sobrelevar. Hai unha rotación de novidades nas que un libro novo non aguanta máis dun mes e cando estás editando a un ritmo pausado e nunha lingua minorizada como o galego acabas por afogar. Non ten ningún sentido manter ese ritmo no caso da nosa lingua, pero iso é algo que tamén custa facer entender. É preferíbel que haxa menos publicacións e que resistan e teñan tempo para chegar ao público. Como editora tratamos de fuxir dese libro que caduca.

CV: Para as pequenas editoras este sistema é un masacre, acabas engulido por outras novidades. Tamén é un momento difícil para as librarías, un cambio claro de paradigma que aínda non sabemos como vai acabar. Temos esa besta negra que é Amazon, e é curioso como, a pesar de que nós sempre nos negamos a vender a través das súas plataformas, foron as propias librarías as que acabaron incluíndo os nosos libros nela.

Comentarios