O Entroido: participar ou observar

Estamos no ano do centenario do Seminario de Estudos Galegos (SEG). Para a etnografía que agroma nese contexto, o Entroido era "unha festa con raigañas antergas", segundo Taboada Chivite. Para Vicente Risco algúns dos seus elementos "recúan deica tempos prehistóricos". Este suposto asentamento perdido na noite dos tempos facíaa atractiva para ser etnografiado, pois tiñan a concepción de que aquilo que chega do pasado, de tempos inmemoriais, é algo que funciona socialmente, polo tanto ten que ser apropiado para o tempo presente. Atractiva tamén porque describindo os Entroidos era outro xeito de contar a historia do país. O Entroido formaba parte da tradición, e a tradición era unha estratexia de afirmación colectiva, como expresión dunha vontade de continuidade e permanencia, polo tanto, de futuro. Buscaron paralelismos e raigañas na Prehistoria (Bouza-Brey, Fraguas, Vicente Risco, aínda que este mirou despois para diante), na Antigüidade clásica e na nosa propia antigüidade. Entendían algúns destes rituais, ao igual que os doutras mostras culturais, como "supervivencias" do pasado. Hoxe desde a antropoloxía desbotamos estas teorías evolucionistas e dicimos que os rituais permanecen se teñen significado no presente. Non os vemos como incrustacións incorruptas noutro sistema cultural. Mais, aínda hai quen pensa que estamos ante unha festa pagá na que sobreviven rituais antergos, como se os que os practican estivesen rememorando algo que chega inmaculado desde o pasado, cando quen o fai, persoas normais que usan as redes sociais, que viven ao mellor nunha cidade e regresan ritualmente desde lonxe para participar nesta festa coa súa veciñanza ─aínda que pode haber, e seguro que hai, unha relación máis distanciada co territorio─, fano desde a contemporaneidade e fano para gozar e compartir cos amigos e veciños, na busca dun pracer colectivo. "Era Carnaval, por que non habería de divertirme", escribía Italo Calvino. Os feitos sociais Esta mirada cara ao pasado na busca de identidades colectivas non é exclusiva da etnografía do Seminario de Estudos Galegos. Haina ou deuse noutros lados. Aquí podían entender a identidade como a continuidade dunha sociedade a través da historia. Se os usos e costumes se perden no fondo dos tempos é que falan dunha permanencia nun territorio e falan dunha continuidade reprodutiva das súas xentes nel, capacidade reprodutiva que implica igualmente reprodución dos rituais que, entón, son feitos sociais, sagrados socialmente. Estudando o Entroido, narrando uns feitos sociais, para a etnografía do SEG era tamén un xeito de mostrar este elemento cultural como unha mostra diferencial do feito galego na procura da identidade cultural. A identificación por medio de ritos. Non obstante, os etnógrafos clásicos non estaban cegos e vían que non todo se perdía na noite dos tempos. Así, Vicente Risco viu a relación do Entroido coa Coresma, polo que non podía negar "a influencia do ciclo litúrxico cristián no noso Entroido". Entón, era unha festa suxeita ao calendario do ano cristián, que o ritmo dos traballos estaba administrado polo cristianismo. E, todo, nun contexto europeo. Como di unha colega portuguesa, "os grupos dominantes não gostam do riso", porque quen ri desafía Un feito transgresor Hoxe, a antropoloxía defende que o Entroido ten unhas orixes medievais, que agroma nun contexto de formas de vida modeladas polas normas que marcaba a Igrexa católica. Isto non nega o feito transgresor, unha especie de mundo ao revés durante uns días, uns días regulamentados de desorde. Hoxe a transgresión está algo diluída, mais cando se fai crítica a certas institucións estas reaccionan por medio da denuncia. Pasou no Grove en 2008 por "ofensas á relixión"; en Pontevedra en 2016 porque uns "lexionarios" levaban o loro Ravachol crucificado en procesión, e entendeuse como unha burla da procesión do Cristo da Boa Morte que a Lexión fai na Semana Santa malagueña; pasou en Compostela co pregón de 2018; pasou en Pontevedra por facer propaganda da pasteira... Como di unha colega portuguesa, "os grupos dominantes não gostam do riso", porque quen ri desafía. Ás veces hai que facer algún exceso para romper o monocorde da vida. Aí unha das funcións do Entroido. O Entroido é alegre e burlón, crítico e sarcástico. Era, segundo Mijail Bajtin, unha festa sen escenario e sen separación entre actores e espectadores, mais hoxe esta non separación en moitos lugares borrouse. Hai moita xente que só é espectadora. Celebrar e facer etnografía do Entroido é, tamén, unha maneira de conmemorar o centenario do Seminario de Estudos Galegos.