Día das Artes Galegas, unha xornada para sensibilizar sobre o patrimonio cultural

O1 de abril de 1188 o Mestre Mateo dirixe a colocación dos linteis do Pórtico da Gloria na catedral de Compostela. Portas que no Extremo Occidente abren á tumba dun Apóstolo íntimo de Cristo, onde converxen os vieiros que van configurando a Europa dos pobos. Data e feitos que Mateo constata en epígrafe baixo as colosais e monolíticas limeiras. Por iso mesmo cada un de abril debe ser o día das creadoras e creadores, das e dos artesáns, das e dos teóricos de todos os tempos e que traballaron e traballan na Galiza para humanizala a través do seu saber. O pórtico significa lindeiro, apertura a mundos, pasaxe, iniciación entre o interior e o exterior, entre as tebras e a luz, ascese pois. Pórtico que na fachada do solpor da catedral compostelá expón e representa os saberes que aproximan o ser humano á divindade, ao humanismo a través da arte: arquitectura, escultura, pintura, música, mitos, poéticas... entre un sen fin de símbolos no que un, arrastrado pola tradición, non ten máis que cumprir os ritos de pasaxe: pousar os sentidos, enxergar, tocar, golpear o Santo dos cabelos encrocados, fundirse coa esencia da pedra nunha aperta á imaxe do Apóstolo. A orixe da celebración A Academia Galega de Belas Artes, nacida en 1849, coa ansia de estimular a creación, a salvagarda do patrimonio cultural, órgano consultivo de administración, creadora da Escola de Belas Artes, a dos primeiros pasos de Picasso, de museos, de asociacións, promotora de estudos e de actividades de divulgación, determinou en 2015 instituír un día dedicado a sensibilizar a arte na Galiza. Entre varias propostas o colectivo académico entendeu, polo devandito, que esa data debe ser o día 1 de abril, Día das Artes Galegas. A primeira dedicación non podía ser a outro máis que ao Mestre Mateo, logo, en 2016 sería a Castelao, en 2017 a Maruxa Mallo, en 2018 a Alejandro de la Sota, en 2019 a Luís Seoane e en 2020 e 2021, anos de esperanzas truncadas pola pandemia, ao arquitecto ceense Domingo de Andrade (1639- 1712). Dous anos envoltos na difusión da espiral do Barroco e nun dos seus mellores teóricos e artífices. Un mestre e un período de grandes arquitectos e escultores, retablistas con significadas intervencións en templos, mosteiros, pazos, na paisaxe, no urbanismo dese referente que é Compostela e nas vellas cidades. Aspectos que ademais se comparten con Portugal e que mesmo se levan e se traen co ouro dos países de ultramar a través da misión e do comercio. Intres de contrastes, de teorías da arte na sempiterna pedra, de técnicas construtivas, de mestría, os que se enfrontan a ditados academicistas de tendencia clásica. A contestación galega e compostelá ofrecerá un desafío malabar para non perecer baixo imperativas normativas. O Barroco é un proceso artístico transcendental na identi dade da cultura de occidente e mais da súa parte extremeira, Galiza-Portugal. Aquí están moi arraigados, proliferan e espállanse os cultos e as devocións arredor das que nacen romarías e, polo tanto, templos, grandes obras e negocios. Edificacións que gaban a forza do poder relixioso e político, “Arte da Contrarreforma” en contestación á protesta luterana que reclama rexenerar unha Igrexa corrupta, enriquecida pola explotación e o engano, polas bulas, os foros, as esmolas a inventos de santos e milagres, evitando o libro, considerado perigoso polo estabelecemento dunha vixiante Inquisición. E a contestación contrarreformista farase dun modo grandilocuente, contrario, escenográfico, abraiante, engaiolante, apoucando aínda máis ante o poder ao humilde devoto e espectador. Faranse máis atractivos os escenarios, as entradas con grandes escalinatas, pórticos, esculturas, no interior filigrana de retablos vestidos de ouros... Ventos da Contrarreforma que petan na Compostela das Peregrinacións, dos mosteiros, das clausuras e dos cóengos, a dos mitos e dos ritos. O Románico revístese de Barroco. Os talleres-escola e a profesionalización da artesanía Arte do Barroco que non é un estilo, é un movemento sociocultural, político e fortemente económico, marcado polo absolutismo político-relixioso. Pola contra, incentiva as artes buscando provocar emocións a través do cálculo, da harmonía, do equilibrio, do dinamismo, da habilidade na filigrana, desafiando o tempo, as tensións fronte á serenidade... O fin dos promotores era elevar o que eles dicían a Providencia, o Gran Xeómetra, Arquitecto do Universo... Intento, xogo pois pitagórico, entre matemáticas, xeometrías, sensacións, fantasías, emocións e sentimentos en busca do espírito. Despois do Renacemento, un importante paso adiante na dialéctica das artes, polo que supón de desafío de habilidades técnicas e da capacidade dun ser humano que abandeiraba imperios para desembocar agora en valorar o local, a obxectividade entre naturalismo e metafísicas. Floreos culturais que provocan a razón para abrir ao positivismo e ao empirismo, ao senso evolucionista, tamén da Historia. En definitiva, nesa dialéctica ábrense as portas á Ilustración na que madura a teosofía, nace a masonería e aséntase a ciencia. O Barroco, cos seus pros e contras, vaise revalorizando desde as perspectivas do tempo: arte moi en paralelo coa paisaxe e a sensibilidade poética galega, que move o mellor do artesanado, comezando pola tradición dos canteiros. Gremios de xornaleiros galegos que se sumaban a cuadrillas de trasmeráns, biscaíños, portugueses para recorrer o mundo. Ao respecto desa interacción, Barroco con canto significa de artesanado, pedra, canteiros... e aprendendo a lección, debe terse en conta a actividade desenvolta na derradeira década no plan de restauración da catedral de Santiago, das súas fachadas, torres, cubertas... Traballo que supuxo novos estudos, volvendo ser fábrica que pon en valor o necesario papel da Escola Taller de Cantaría de Poio. Centro de formación de artesáns, artistas solicitados de todo o mundo para traballos especializados. Velaí, pois, un modelo, un camiño de normalización das escolas, de artes e oficios, onde aprender e pór en práctica a arte da carpintaría, do ferro, dos vitrais, da cerámica, a ourivaría, das teas a todas a artes... coa función non só de crear ou rehabilitar, senón de revitalizar moitos saberes que van de edificios a pequenos obxectos de tradición e cultura que nos identifican no mundo e que hoxe esmorecen no desleixo e na incerteza. Espazos de formación para seguir creando, innovando e conservando o patrimonio cultural. Pois velaquí un día para un repaso e recoñecemento de canto se foi achegando desde esas fisterras á arte universal, con esa particularidade da pedra, desde o Megalítico á cultura Castrexa, a Romanización, o Románico e Gótico, o Renacemento, o Barroco, o Neoclásico, o Modernismo... na roda dunha eterna dialéctica. Un día tamén para revisar as leis e os estamentos que defenden e fomentan canto significa o patrimonio cultural, non ben sabidos nesa roda da madurez cultural dun pobo. Día que, ademais dos grandes mestres arquitectos, dos canteiros e artesáns, quere ser unha homenaxe a todos os estudosos do Barroco apelidado galego, como Couselo Bouzas, Martín González, Chamoso Lamas, Socorro Otega, Hipólito de Saá, Vila Jato, García Iglesias, Taín Guzman e tantos outros. Un día para vitaminarse en cultura galega como achega universal.