O dereito a ler e a entender

"Cando leo non hai portas, nin fronteiras, non hai límites, nin celas". Cando leo (Eva Mejuto e Bea Gregores, Xerais, 2022). A cultura é un dereito. Algo tan obvio semella complicarse cando queremos que sexa accesible a todo o mundo, con independencia das súas condicións físicas, mentais, económicas, sociolóxicas… A lectura fácil é unha ferramenta que achega os libros ás persoas con dificultades lectoras, ben desde a creación, ben desde a adaptación. A autora Núria Martí comezou a empregala cos seus alumnos de catalán básico, pois as súas recomendacións de títulos infantís e xuvenís non satisfacían o lector adulto. Tras unha charla de Eugènia Salvador, da Asociación Lectura Fácil, decatouse de que escribir neste formato podería axudar e interesar ao seu alumnado. A tradutora Désirée Silva tamén enfocou a adaptación d´O espantallo amigo, de Xosé Neira Vilas, desde unha perspectiva educativa. "A lectura fácil non só axuda a xente con discapacidade, tamén é moi útil para persoas que están comezando a ler". De aí que se decantara por literatura infantil. A experiencia no Centro de Día de Abadín No Centro de Día de Abadín saben da súa importancia. En 2021, tras crear unha pequena biblioteca, descubriron a Asociación catalá Lectura Fácil. "Fixemos un vídeo no que as usuarias contaban que lles aportaba a lectura fácil e enviámolo ao concurso que organizan por Sant Jordi", explica Patricia Díaz. Gañárono. Estas lectoras teñen máis de 80 anos. "Pola situación social, educativa e vital da súa infancia, non tiveron a oportunidade de ler; a pesar disto, é algo que demandan… É unha necesidade". Gústalles a aventura, o suspense, o humor e a picardía, que non sexa moi complicado. Díaz recoñece que "na lectura individual, pola súa escolarización, prefiren o castelán. Porén, cando len de xeito conxunto, en voz alta, usamos o galego, pois facilítalles o falar da súa vida". A cultura é un dereito, mais semella complicarse cando queremos que sexa accesíbel a todas as persoas "Non é un resumo", advirte Martí. " “Eu escollo temas que me gustan, que me emocionan. Cando teño unha idea, penso se escribila en lectura fácil. A partir de aí é como calquera proceso creativo: necesito o final e a primeira frase", ri. "Comento a idea coa Asociación Lectura Fácil e a editorial La mar de fácil. Logo cínxome ás características: poucas personaxes, que sexa lineal, cun rexistro estándar, sen subordinadas complexas… Hai unha guía para a forma e a linguaxe. O principal é ter presente a quen me dirixo. A asociación revisa o texto para certificar se reúne as características internacionais. Despois comeza a edición: maquetación, ilustración…". Pola súa banda, Silva tratou o libro coma se fose unha tradución intralingüística, malia ser unha adaptación. "Lino con moita calma para buscar o máis complicado, como o vocabulario. Hai palabras que deixei malia seren difíciles, porque son propias de Neira Vilas e danlle sentido á obra. Esas van explicadas en cadros de texto. O ritmo dificulta a adaptación, pois tes que simplificar eliminando palabras e quería conservar a rima. É un traballo entretido, pero complexo. Para min o importante é facer atractivo o contido e resaltar a literatura galega". Martí comparte que nas visitas téñenselle achegado persoas chorando, contando que puideran rematar un libro. O público é amplo: centros de formación de adultos, centros penitenciarios, persoas maiores, clubs de lectura fácil de bibliotecas,… Especialización en lectura fácil, audiolibros e braille No entanto, a lectura fácil vai alén do literario. Iria Pérez, da Asociación Síndrome de Down Lugo explica que todo o material que usan está feito seguindo as súas pautas, para que sexa accesible e útil no día a día. Proba disto é o obradoiro de xornalismo que fan xunto á Universidade de Santiago de Compostela e Down España. "Preparan un xornal da asociación. Os nosos rapaces falan cos universitarios sobre temas de actualidade, crean espazos de debate… Despois escriben as novas. Traballan de xeito cooperativo: gravan as entrevistas que logo pasan ao ordenador seguindo as pautas de lectura fácil". Loli Portela apunta que as asociacións que se dirixen á federación Fademga Plena Inclusión Galicia "solicitan principalmente a adaptación a lectura fácil de textos sobre programas electorais, documentos legais, guías informativas, apuntes de oposicións, documentación, sexualidade, emprego, banca… que garantan o dereito ao voto, á cultura, á formación e á información". Silva opina que se deberían visibilizar máis este tipo de lecturas. "Quédanos por facer, pois é interesante ter editoriais propias especializadas en lectura fácil, braille, audiolibros… É complicado, pero imos por bo camiño".