Pasaron trinta anos antes de a celebración do Día das Letras recair na súa figura. Unha celebración que podería ter sido hai vinte anos. Mais non, foron trinta, os mesmos que duraron aquelas guerras europeas do século XVII que libraron batallas menos feroces que as libradas contra a persoa, a obra e o pensamento de Carvalho. Curioso o contraste desas batallas coas sentidas “laudatio funebris” dos periódicos daquela semana de marzo que, en xeral, consideran Carvalho un intelectual honesto, un investigador serio e unha persoa comprometida co seu país. Ou é que só se trataba das elexías póstumas interpretadas por carpideiras de pago?
Os quiosques
Entramos nos quiosques da Galiza de aquel 27 de marzo. Procuramos as principais cabeceiras. E lemos.
La Región informa, na capa, media columna con foto, da hora do enterro de quen considera “una pérdida insustituible”. Dedica tamén a contracapa a recoller reaccións de forzas políticas, de entidades culturais, de asociacións e de personalidades e, fala da “ valiosa aportación de Ramón Carballo” ao panorama das letras galegas. Ramón Carballo, curioso lapso, é o protagonista dunha Cousa de Castelao que, xa morto, acaba en mans de M. Lavalet, un traficante de restos humanos.
El Ideal Gallego segue o mesmo esquema: noticia na capa e reaccións na contracapa, neste caso salientando a reacción dun “impresionado” García Sabell e os eloxios de Ramón Piñeiro.
Artigos de fondo sobre Carvalho só os achamos en Faro de Vigo, El Correo Gallego e La Voz de Galicia, cabeceiras que tamén dan a información e recollen as reaccións de diferentes personalidades.
Filgueira Valverde escribe en Faro de Vigo un artigo titulado “Carballo Calero”. Lembra os tempos do Seminario de Estudos Galegos e fai un repaso pola súa produción literaria e científica para acabar concluíndo que en Carvalho Calero predominou “a entrega á máis estrita ética cultural”. E xa está.
Neste día 27 e na mesma páxina 9, en La Voz de Galicia escriben Carlos Casares (á altura director de Galaxia), Constantino García (director do Instituto da Lingua Galega) e Domingo García-Sabell (presidente da Real Academia Galega).
Casares, como era habitual nas columnas que publicaba neste medio, céntrase en desenvolver unha anécdota: como de simpático e alegre era Don Ricardo. Exemplifica cun acto no Pazo de Mariñán en que xuntos cantan o Romance de Don Gaiferos. Na mesma liña van as declaracións de Casares a La Región acrecentando ademais que Carvalho tería un carácter “serio e pouco fácil”, o que facilitaba que o seu “talento fose dirixido máis ao terreo investigador do que ao creador”.
Constantino García lembra como coñeceu Carvalho nos días previos ao proceso de solicitude da cátedra de Filoloxía Galega que logo ía ocupar Don Ricardo e descóbrenos unha curiosa mudanza na perspectiva que cada un tería con respecto á posición do galego dentro da romanística: segundo o artigo, cando Constantino chegou a Compostela era unha persoa máis próxima ao mundo lingüístico “galaicoportugues” do que Carvalho, que sería partidario de “afastar o galego do portugués” e algúns anos despois “Don Ricardo abandonou o meu mundo de entón e de agora e pasou á postura que eu tiña cando cheguei a Santiago: o mundo galaicoportugués".
García-Sabell, que no momento do enterro de Carvalho asistía ao programa de Jesús Hermida "A mi manera", nun artigo bastante máis amplo que os anteriores, envolve nunha arrevesada reflexión, case metafísica, o que non deixa de ser outra simples anécdota que o sitúa como o bon samaritano. Conta que visitou Carvalho no “Sanatorio” estando un, Carvalho, ignorante da doenza que tiña e o outro, García-Sabell, sabedor da gravidade da mesma e como desenvolveu con el unha sesión de “psicoterapia” despois da cal Carvalho “rematou rindo” e García-Sabell satisfeito de ter feito unha boa obra.
Tamén en La Voz de Galicia do día 27, Álvarez Pousa escribe sobre Carvalho considerándoo “un exiliado interior” cun traballo insubstituíbel como conferenciante, articulista, poeta, fabulador e catedrático. E non desaproveita a ocasión para censurar “o seu posicionamento a prol do reintegracionismo, que a moitos nos segue parecendo un desatino”.
En El Correo Gallego escribe Agustín Sixto Seco, un texto de título "Na memoria de Don Ricardo, mestre e amigo". Despois de lembrar un par de anécdotas relativas ao seu propio expediente académico, Sixto Seco torna ao tema lingüístico para afirmar ser depositario dunha confidencia de Don Ricardo: "Eu son, con unha das miñas colaboradoras profesionais que o estimaba cordialmente, testemuña excepcional do impacto anímico que derradeiramente lle tiña producido o sempiterno e incómodo conflito lingüístico no que el se sabía parte comprometida. En obrigada louvanza da súa memoria, algún día poderase divulga-lo impresionante relato do que somos casuais depositarios a miña colaboradora e máis eu mesmo, e que recolle a confidencia dunha entenrecedora ensoñación que Don Ricardo tivera a noite anterior".
Ignoro se esta confidencia se fixo pública ou se é o cuarto misterio de Fátima, mais parece que desde o mesmo momento da morte de Carvalho se albisca a intencionalidade de quen na altura ostentaba a dirección en ambientes académicos ou editoriais aos que Carvalho estivera moi ligado: ao tempo que se enterraba o seu corpo en Boisaca quérese enterrar tamén o seu pensamento e a súa obra, especialmente a científica, tomando como pretexto a disputa normativa. Mais non nos enganemos, pois a obra de Carvalho, mesmo a científica, non está exenta de ideoloxía, unha ideoloxía que chocaba frontalmente co concepto que da Galiza tiña, e ten, aquel poder político e académico de hai trinta anos, e que, antes e agora, se une para lexislar contra a nosa lingua, para borrar a nosa cultura, para privarnos de sermos nós.
Pasado o día 27 e enterrado Carvalho, aínda houbo algún eco na imprensa, até que, finalmente, desaparece, voltando nos derradeiros anos cada vez que a RAG elexía persoa en quen celebrar as Letras Galegas.
Trinta anos durou esa guerra. A COVID-19 trouxo un armisticio. E quen fixo o pranto fúnebre e nunca aceitou a coherencia intelectual de Carvalho é hoxe un fío de fume perante a súa memoria, ignorante de que “aquel que no horizonte duas vezes enxergou o cometa” vive longamente.
