A palabra. A música. A poesía. A tradición oral e escrita que é, tamén, modernidade. A diversidade. A creación de comunidade. Todo iso e máis foi o Cantas Verbas, un triplo concerto -cantado e falado- organizado por Xescultura que xuntou no Museo do Mar, en Vigo, a AldaoLado, Faia e Laura LaMontagne e Pico Amperio. "Só as que non loitan permanecen indiferentes ao paso das ondas", recitaba María Lado -a metade de AldaoLado- na que foi a primeira das actuacións da noite. Nun poema da súa autoría, cun ronsel mariñeiro moi acaído para a ocasión, sobre o efémero ou sobre a incerteza, que celebra malia todo o "saber que aínda podemos remar/ remar co corazón ardente".
María Lado percorreu despois, coa súa outra metade en AldaoLado, Lucía Aldao, a historia deste proxecto poético-musical que as une desde hai 15 anos. Co humor que as caracteriza, resumiron todo nunhas poucas palabras: azar, erro, fracaso e parvoira -risa parva por esgotamento-. 15 anos fracasando e defraudando, xa que tras seren anunciadas como poetas, ou humoristas, ou músicas, ou o que cadre, chegan e ofrecen un espectáculo que é todo iso sen cinguirse a nada en concreto. Ou porque resulta difícil, por non dicir imposíbel, rexistrar nomes de shows seus coma Onde estea un cubata que se quite un soneto, que acaban virados, por exemplo, en Onde estea unha cubana que se quite un soneto.
María Lado e Lucía Aldao resumiron os seus 15 anos de proxecto xuntas nunhas poucas palabras: azar, erro, fracaso e parvoira.
Ou máis aínda, porque o nome AldaoLado pode acabar mutado, como xa pasou, no alcume dun novo poeta inexistente, borrándoas a ambas. Ou porque María, nun momento de debilidade, pode comezar a laiarse porque, tras tantos anos de viaxes por estradas e actuacións por todo o país, a xente segue sen acosalas pola rúa para pedirlles autógrafos. E tanto foi así que acabou escribindo o verso: "cando me deite cun fan quero foder nunha carballeira centenaria rodeada de cervos", que un programa de transcrición anglófilo traduciu por "cando me deite cun fan care of other" e todo o demais. Toda unha declaración en favor dos coidados que recomendan pedir a todo aspirante a amante. Seguiron despois entre as dúas con versos do libro Todo isto antes era noite de Lucía Aldao ou coa Cover do adolescente morto de María Lado, homenaxe a un dos poemas galegos de Federico García Lorca que mesturaron cunha canción de Miguel Ríos -e cun verso de Xiana Arias-.
Chegou despois Faia, que fixo algúns temas do seu disco Ao cabo leirín, froito da investigación sobre a cantigas tradicionais galegas, e que hai xa dous anos publicou en formato vinilo con dúas caras: unha, cantando ela mesma esas cancións en espazos inesperados para un concerto e outra coas gravacións orixinais das mulleres informantes. E así foi tamén a súa actuación do Museo do Mar. Primeiro, o canto de Toutón. Despois, unhas cantigas recollidas por Alan Lomax ou outra transmitida por Avelina de Bembibre. Polo medio, anacos das gravacións orixinais de campo. Xusto despois de que o xiradiscos decidise rebelarse, apareceu Benxamín Otero tocando por sorpresa desde a planta superior do museo para acompañar a Faia en Rosiña anda descalza e no resto do concerto.
Un saber feminino
O disco -explicou Faia- trata de recuperar as melodías tradicionais e a palabra daquelas mulleres que pasaban o seu saber de nais a fillas e de fillas a netas. Cantigas coma unha belísima copla da montaña de Lugo que lle dá titulo ao disco -un cantar de sega-, un intenso e emocionante tema sobre un represaliado que vai ser paseado, un cantar de berce ou unha tamén moi fermosa habaneira coa que non era nada doado resistir o impulso de botarse a bailar. O mesmo aconteceu despois coa actuación de Laura LaMontagne e Pico Amperio, outra mostra do potencial da reinterpretación dunha tradición musical en constante transformación, neste caso ao mesturala coa música electrónica.
Diálogos imprevistos
Comezaron co Banharémonos nas ondas de Martin Codax, co que estableceron un diálogo seguramente non previsto co Este é o momento inmediatamente anterior a de María Lado ou o posterior tema de Lorca+Miguel Ríos que fixeron AldaoLado, dunha historia de amor nun río. Seguiron cunha cantiga de Airas Nunes sobre, en realidade, o mesmo tema: o amor e o baile, esa práctica liberadora que, dixo Laura, recuperaremos nun tempiño. Veu logo Porque no mundo mengou a verdade de Xosé Quintas-Canella, un tema sobre a verdade que se nos escapa, tal como -lembrou Laura- explicaba Alejandra Pizarnik.
Continuaron despois cun dos seus temas máis coñecidos, a súa interpretación do Ondas do mar de Vigo de Martin Codax, sentido e fermoso poema sobre a ausencia que foi un dos mellores momentos do concerto, coma o popular Senhora de Almortão ou a súa inesquecíbel versión do A Xustiza pola man de Rosalía de Castro. A poeta Luz Fandinho foi quen lle descubriu a Laura este poema, do mesmo xeito que lle ensinou o seu Pola costa vella, co que Laura e Pico fixeron outro dos temas máis coñecidos do seu repertorio. Antes de escoitar a Laura, o público puido ouvir a voz de Luz Fandinho. Como fixera antes Faia coas informantes das que tirou as pezas de Ao cabo leirín. Acabou así un concerto de encontros, de fíos invisibles que unen proxectos musicais converxentes. De amor pola poesía e a música. E veñan moitos Cantas Verbas máis.
