Cando a partitura é unha obra de arte gráfica

Hai partituras que, só pola forma en que están escritas, son xa obras de arte. Nestes momentos poden verse algunhas na exposición Mirar o son, que acolle o Auditorio da Galiza, en Santiago. Mais quen teña curiosidade por elas terá unha oportunidade máis o domingo 15 no CGAC, pois a agrupación Suelen Estar Quartet interpretará, ao mesmo tempo que a proxecta nunha pantalla, Treatise, de Cornelius Cardew. Que non é só unha partitura, senón unha composición de 193 páxinas de liñas, formas xeométricas, números e símbolos considerada, xunto con The great learning, unha das obras mestras deste autor. 

Unha obra de notábel valor visual que o compositor británico escribiu deixando liberdade aos intérpretes para atopar as súas propias correspondencias entre gráfica e son. “É unha partitura totalmente aberta” -explica Macarena Montesinos, de Suelen Estar Quartet- “que pode interpretar calquera tipo de formación. Hai moitas versións, por exemplo unha electrónica. Cadaquén ten que buscar a súa propia linguaxe para poder tocala”. No concerto do CGAC, o público irá vendo en vídeo por que parte da partitura estará en cada momento este cuarteto de corda. “Poderá verse como codificamos. Non será como cando a partitura está nun atril e o público non ve o que pasa”, engade Montesinos.

Suelen Estar Quartet, formado por Macarena Montesinos ao cello, Elena Vázquez ao violín, María José Pámpano á viola e Saúl Puga ao contrabaixo, estreará no CGAC a súa versión de Treatise. Estes catro músicos contan cunha longa traxectoria na improvisación libre -foron integrantes da Orquestra Omega ou de Metamovida e agora sono da Orquestra Galega de Liberación- malia que comezaron a traballar xuntos facendo música para unha obra de teatro infantil.

“Nos tempos mortos empezabamos a improvisar. Xurdiu dun modo natural. E despois creamos o cuarteto”, lembra Montesinos. 

Improvisación

Mais a improvisación -indica Montesinos- é froito “dun traballo de fondo”: a práctica da escoita activa para responder ao que fai o compañeiro, o acordo sobre algúns materiais ou a aprendizaxe duns códigos. “Levamos unha década traballando xuntos e xa nos coñecemos”, subliña Montesinos. A escolla da obra de Cardew tivo que ver, precisamente, co seu traballo de investigación -é docente e investigadora na Universidade de Vigo -sobre partituras gráficas e improvisación sonora. “Tiñamos previsto facer este concerto antes, pero tivemos que adialo pola covid”, comenta. 

Treatise (Tratado) foi composta entre 1963 e 1967. Con algunha inspiración no Tractatus de Wittgenstein, buscou unha notación nova -contraria ao serialismo hexemónico naquel momento- a base de símbolos e formas xeométricas que lle dan un valor pictórico á partitura.“Escribín Treatise coa definida intención de que se sostivese por si mesma, sen ningunha forma de presentación ou de instrución que inducise a erro aos posíbeis intérpretes á práctica servil de facer o que se lles di”, escribiu o propio autor. 

Das 193 follas, poden escollerse só algunhas e “cada páxina pode durar un minuto ou uns segundos, como se queira”, sinala Montesinos, xa que o compositor non deixou instrucións sobre como interpretala. O autor achegouse á vangarda fuxindo da comodidade burguesa, decepcionado coa vangarda aliñouse co maoísmo, do que despois foi crítico. E chegou a renegar de Treatise para despois volver tocala.