A avaliación da cultura a través de enquisas falsea a valoración do sector

A Fundación Contemporánea presentou o pasado 31 de xaneiro os resultados da súa consulta anual correspondente ao ano 2022. O seu ‘Observatorio da Cultura’ elabora desde 2009 unha serie de clasificacións e indicadores relativos á actividade cultural das diferentes comunidades autónomas, ás institucións e acontecementos culturais máis destacados do ano. O obxectivo principal deste Observatorio é visualizar a oferta cultural existente ao longo de toda a xeografía estatal. Para facer a consulta, envíase un cuestionario a un panel conformado por máis de mil profesionais do campo da cultura e responsábeis de áreas e institucións culturais da Administración pública estatal, autonómica e municipal. En xeral, trátase dunha enquisa que acapara moito espazo na prensa, mais este ano en particular, os titulares que extractan os resultados tenden a deitar unha mirada optimista sobre o rendemento acadado polas iniciativas culturais galegas: a Galiza ocupa o sexto lugar entre as comunidades do Estado en calidade e innovación; é a terceira comunidade que máis puntos sobe; A Coruña sitúase como a décima cidade do Estado con mellor programación, nun ránking no que Santiago ocupa a decimo quinta posición e Vigo a vixésimo sexta. A arbitrariedade do Xacobeo Non obstante, cando se observan os resultados con máis detalle, detéctanse elementos que non cadran. Dentro da lista das cen iniciativas mellor valoradas, por exemplo, a primeira proposta que aparece é o Xacobeo, no número 75 e adscrito á “Varias comunidades”. A única que o segue entre as cen primeiras é o Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC) de Santiago, xa no posto 97. Ambas as propostas enfrontaron serias polémicas no mundo da cultura. Nalgúns casos, resulta estraño que, por exemplo, unha cidade como Vigo, na que desapareceron a maioría dos eventos culturais que lle outorgaban prestixio -os festivais Are More, Imaxina Sons, Alt, Para Vigo me voy ou a Fotobienal, entre outros- manteña unha posición nese ránking, por modesta que sexa. Noutros, sorprende que un proxecto como a Cidade da Cultura, que espertou moitas suspicacias e que segue sendo obxecto de polémica, sexa unha das propostas máis valoradas polo Observatorio. E, en xeral, a percepción que teñen as e os profesionais sobre a cultura na Galiza dista bastante da apreciación que lle dá a enquisa da Fundación Contemporánea. Política Cultural? Programación e política cultural Carlos Lorenzo, técnico de cultura no Concello de Carral e presidente da Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural (AGPXC) declara a Nós Diario que "nunca lle dei moito crédito a ese tipo de clasificacións, sen que iso signifique que, por exemplo, a elección do FIOT de Carballo non sexa moi merecida polo bo traballo que están a desenvolver. Mais, polo xeral, as persoas ás que se consulta son as responsábeis dos espazos culturais e dos grandes eventos, persoas implicadas neses procesos, e non se dan outros puntos de vista, como por exemplo o do público. O nivel de detalle na análise debería ser máis amplo. En realidade, o que ofrece esta enquisa é a perspectiva das persoas que son colaboradoras ou partícipes, o que resulta un tanto enganoso á hora de dar unha valoración fiábel ou de tirar conclusións." Marcos Lorenzo, xestor cultural e escritor, tamén declara ser "moi escéptico a respecto destas listaxes. Creo que serven máis como instrumento de publicidade que como ferramenta de análise. Confúndese a valoración das programacións culturais coa das políticas culturais, que na Galiza adoitan ser nefastas ou directamente, inexistentes. Para valorar as políticas culturais precísanse propostas metodolóxicas máis complexas e rigorosas que poidan radiografar a cultura dunha comunidade e localizar as súas fortalezas e as súas debilidades". Carlos Lorenzo tamén incide neste aspecto sinalando que, ademais, se trata "dun ránking descontextualizado. Non se dá ningunha explicación de por que os eventos e espazos que figuran nel están aí: non se sabe se por éxito de público, por orixinalidade, por participación cidadá, por coherencia artística...". Nese sentido, o presidente da AGPXC destaca un aspecto que ás veces pasa desapercibido: "En realidade, case todos os anos aparecen os mesmos protagonistas. Móvense uns postos cara a arriba ou cara a abaixo, pero trátase sempre das mesmas institucións e os mesmos eventos. No mundo da cultura, como noutros sectores, existen afinidades e complicidades que fan que existan apoios mutuos que dan lugar a unha certa endogamia". Lorenzo engade que "sempre nos gustan moito as cifras, as estatísticas, porque parece que resumen o estado da cuestión. Mais a cultura é algo complexo que hai que valorar desde perspectivas que vaian máis alá do cuantitativo. Gústame moito citar a un antropólogo que dicía que as estatísticas non serven tanto para saber o que pensa a xente como para dicirlle á xente o que ten que pensar. Hai unha compoñente publicitaria moi considerábel nestas enquisas". A Cidade da Cultura segue sen proxecto Programación cultural e proxección publicitaria Non parece ter moito sentido que o Observatorio da Cultura da Fundación Contemporánea mesture grandes institucións con orzamentos astronómicos -como o Museo do Prado, que adoita estar sempre no primeiro posto do Estado español- con outras moito máis modestas que deben manter unha actividade cultual durante todo o ano con escasos recursos. Marcos Lorenzo indica que "existe unha perversa confusión entre cultura e entretemento. Na sociedade na que vivimos todo se entende a través do intercambio mercantil. Sería relativamente fácil encher auditorios e salas de exposicións con espectáculos que teñan unha grande aceptación, que non formulen cuestións críticas e con entradas a prezos populares. Mais a política cultural das Administracións non pode xulgarse a partir deses baremos. A política cultural debe ser democrática, ter en conta as necesidades da cidadanía e, só en último termo, aspirar a ser un factor de desenvolvemento económico. Mais moitos responsábeis políticos caen na tentación de darlle a volta ás prioridades e por iso este tipo de clasificacións teñen tanto éxito: porque lles dá a oportunidade de publicitar o seu traballo dunha forma acrítica, de situalo nun contexto no que sempre se pode facer unha lectura condescendente".