As letras de todas

Dentro da concepción romántica, o espírito dos pobos expresábase a través do seu folklore, sendo os poetas pouco menos que unha simple canalización deste. Varios compiladores e mesmo falsificadores europeos trouxeron á luz coleccións de poesías que rescataban esa identidade do medio dun inminente esquecemento. Se cadra o máis destacábel sexa o traballo de Elias Lomrot que en 1849 daba ao prelo a edición máis completa do Kalevala, a grande epopea finlandesa, recuperada nun traballo de varias décadas da boca de recitadores espallados por un largo territorio. Non moito tempo despois, tería lugar o evento polo que hoxe celebramos o Día das Letras Galegas. En 1863 saía da imprenta de Juan Compañel en Vigo o volume de Cantares Gallegos de Rosalía de Castro. Ironicamente sabemos que moi probabelmente non saíu un 17 de maio, pode que o fixese nunha data próxima ou mesmo varios meses despois, algo que non sorprenderá a quen coñeza a ancestral tradición de demora coa que a edición galega traballa aínda hoxe. En calquera caso, as primeiras recensións que dan conta da obra datan do verán dese ano, algo que fai pensar que debeu aparecer máis ben nesa altura. A data que lembramos na primavera é a que figura na dedicatoria a Fernán Caballero, pseudónimo da escritora Cecilia Böhl de Faber que, por lóxica, non puido ser asinada o mesmo día que o libro vía a luz pero que si foi tomada como única referencia certa polos galeguistas que, cen anos despois, propuxeron a celebración do Día das Letras Galegas. A obra de Rosalía de Castro é unha dignificación dun pobo e dunha lingua limitados á oralidade e ao folklore Espírito popular Rosalía de Castro consolídase como principal figura do Rexurdimento con esta obra, capaz de espertar unha recepción popular nunca antes vista. A pesar de que a autora continúa a ser hoxe en día a principal referencia da literatura na nosa lingua, o certo é que a dimensión de espírito popular dese primeiro libro de poemas non é tan lembrada na súa xusta medida. Cantares gallegos, como o seu propio nome indica, nútrese fundamentalmente das cantigas populares galegas, último resto literario dun pobo afastado da escrita culta desde a época de esplendor medieval. Baseándose nos seus versos e, principalmente, no seu ritmo e musicalidade, a obra de Rosalía de Castro é unha dignificación dun pobo e dunha lingua limitados á oralidade e ao folklore. A propia estrutura da obra na que a voz da poeta se transmuta na "meniña gaiteira" que canta a petición dos humildes na súa lingua é unha representación máis deste elemento. Así, a popularidade de Cantares Gallegos traza liñas de dobre sentido: inspirada no pobo, é o pobo o que se sente dignificado e se recoñece nela, cuestionando unha vez máis os modelos de autoría individual aos que hoxe limitamos a nosa percepción histórica da literatura. Nese sentido, a denominación de "Letras Galegas" co que lembramos esta edición cobra todo o sentido: aínda que o galego mantivo prácticas escritas esporádicas ao longo dos séculos precedentes, é esta obra a que marca o nacemento dun momento novo e a que o fai transcender unha oralidade que, naquel contexto, estaba vinculada inevitabelmente ao efémero. O regreso da lingua galega a un contexto literario faino, así, apoiado na música. Un eu lírico e feminino Non sería a última vez. A lenda di que Curros Enríquez sorpréndese ao escoitar cantar polas rúas un vello poema seu titulado precisamente "Cantiga", aínda que mudando un señorial "No xardín unha noite sentada" polo máis campesiño "Unha noite no eira do trigo". A posibilidade de que a cantiga existise previamente e servise xa de inspiración ao poeta é un dato que pode ter moita relevancia nos nosos días, pero formaba parte dunha forma de entender a creación da época, non moi afastada dun fenómeno de participación colectiva que o xenio individual viña simplemente ordenar ou canalizar. Non é tampouco a primeira vez. A análise das cantigas medievais, textos feitos para ser cantados, deixa fortes sospeitas de que, polo menos unha parte do seu corpus fose inspirado en cantigas populares. Concretamente, o ritmo repetitivo das cantigas de amigo e o feito de que sexan cantadas por un eu lírico de autoría feminina conéctaas cun universo que volve ao colectivo e ao traballo e que tamén cuestiona a autoría individual dos trobadores varóns aos que se lles atribúen. Así que, máis aló da importancia sempre presente da música na nosa literatura, hoxe é un día tamén para lembrar as súas outras primaveras de resistencia, a participación dun pobo de voces anónimas que a mantivo viva e que permitiu que hoxe poidamos brindar polo seu futuro.