Polo seu virtuosismo, aínda que pouco coñecido polo gran público, é un dos máis destacados referentes jazzísticos da escena actual. Como Pablo Sax Trío vén de publicar o disco Amorgana, unha visión moi persoal e estética do jazz contemporáneo, deixando voar a maxia da improvisación. Leva desde decembro a promovelo en concertos por diversas salas galegas.
En Holanda, que música escoitaba de neno?
O meu elemento comunicativo co mundo era a radio. No disco conto que a miña relación coas ondas hertzianas vén de aí. O xogo dun bebé nas ondas hertzianas holandesas cunha radio feita en Xapón. Daquela escoitaba música que en España non se podería escoitar e, inconscientemente, algo desa riqueza foi educando o meu oído. Non era necesariamente jazz, mais o que me gustase permanecía.
Cando se converte entón, conscientemente, en músico?
No outono de 1985, comezo co saxo alto. Nos noventa comecei co tenor e, mediada esa década, co soprano. A miña formación foi moi variada. De neno, cun pé en Holanda e outro en Galiza, desde 1973 ata 1980 estiven interno no colexio M. Peleteiro (e despois nos Escolapios de Monforte e no Fogar de Sta. Margarida da Coruña). A pesar do trauma, a asignatura de Música foi moi importante, pola instrución esixente en canto a música clásica. A verdade é que sempre fun músico; procuraba, desde moi novo, sacar na frauta pezas que escoitaba na radio (aquelas que soaban de Milladoiro, cando ía coas vacas nas estadías na casa da miña avoa), levar os ritmos, incluso toquei guitarra, e cantei en festivais do colexio.
Quen lle puxo o primeiro saxofón nas mans?
Ninguén, foi un namoro estético e sónico. É difícil de explicar. Estaba influído polo rock progresivo de King Crimson, Pink Floyd, Soft Machine, Frank Zappa... Eu buscaba un instrumento que me dese independencia e liberdade. O primeiro LP de jazz que tiven foi un de John Coltrane: Afro Blue Impressions. Escoiteino con quince anos, e deixoume fascinado.
Actualmente, moitas familias estimulan a educación musical dos seus fillos. Foi este o seu caso?
Non. Na casa non entenderon esta deriva miña, eles querían que me proxectase dun xeito profesional máis seguro. Na familia non hai antecedentes musicais. Pedinlles a meus pais un saxo a cambio de permanecer no internado. Foi unha especie de chantaxe.
Cando empezou a ser profesional do jazz?
Foi, exactamente, o 6 de marzo de 1986.
Como pode lembralo con tanta precisión?
Porque me fuguei do internado. Chamáronme a filas para cumprir o servizo militar obrigatorio. Contaba librar por miope, mais reclamáronme. Daquela fun a Madrid, ao Ministerio de Defensa, para declararme obxector de conciencia. Nesta viaxe comecei a tocar nas rúas. Non tiña cartos e era o xeito de vida. Botei alá unha tempada. Vivindo na rúa, durmindo no parque do Retiro.
A supervivencia na rúa talvez lle axudase a ser o músico que é hoxe, non sei en que medida esta experiencia pode influír na arte.
O feito de tocar moitas horas nas rúas obrígate a buscar, investigar e é un xeito de adestramento moi necesario. Percorrín moitos sitios. Despois de Madrid fun ao sur, a Córdoba. Tamén me instalei no 86 en Donostia, onde asisto ao festival de Jazz, e vexo a Miles Davis en directo. Foi un concerto importante porque me axudou a entender o jazz que quería facer. De San Sebastián fun a Amsterdam, onde tamén quedei unha tempada. Visitei a casa de meus pais; trataron de forzar a miña permanencia alí e volvín marchar. Na cidade coñecín a vida perigosa da grande urbe e isto serviume para a música, toquei con moitos músicos de rúa. En París vivín debaixo da Pont Neuf, con outros clochards.
Por que escapa de todos os lugares? Por que esa fuga continua?
Ansia de liberdade, ese é o meu lema vital e musical.
Tras tres anos percorrendo a península e mais Europa asentouse en Galiza.
Quería pararme a estudar e montar un proxecto musical estable, con vistas a traballar como músico. Hai un punto de inflexión (non sei se por madurez), un desexo de facer algo serio na música. En 1991 obteño unha bolsa da A.I.E. (Asociación de Intérpretes y Ejecutantes) para estudar na Escola Estudio de Santiago de Compostela.
Cando deixa de tocar na rúa como modus vivendi?
Arredor de 1997 cando me instalo, coa miña compañeira, en Allariz. Alí merqueille a Edy “el zurdo” Evans o saxo soprano que teño. Este saxofón salvárase dun incendio no escaparate da tenda en Londres.
Como é que tardou tanto en adentrarse, xa como protagonista, no mundo da gravación musical? E por que foi agora o momento para gravar?
Non se me ofreceu a posibilidade. En Galiza é moi complicado se non tes o apoio dunha produtora, que son escasas… Non callou. Tiña un feixe de temas para amosar e era unha forma de celebrar o meu cincuenta aniversario, e Morgana, a miña compañeira, leva moito tempo insistindo para que lle dedique unha peza.
E vai vostede e dedícalle un disco.
Si, hai unha peza dedicada a ela que lle dá nome ao traballo, Amorgana. Na intro fraseo esta palabra inventada. É a máis melódica, como ten que ser unha balada. Amoso o lado máis tenro.
Como se forma Pablo Sax Trío?
O trío nace nas sesións dos martes no Dado Dadá. Aí usamos o espazo como laboratorio das pezas que se gravaron. E á parte de tocar pezas miñas, tocamos outras de Ornette Coleman, Thelonious Monk… Acompáñame ao contrabaixo Pablo Pérez Sanmamed (levo tocando con el desde o 1993). É un músico e compositor excelente (contrabaixista-compositor de Banda Crebinsky), un dos máis solicitados da escena galega. E á batería, Sergio González, pedagogo musical e magnífico batería formado en Holanda. Colabora na trompeta e fliscorno o boirense David Lojo.
O disco foi gravado no Laboratorio Soyuz, en Trazo, en só dous días.
Si, en setembro, polo técnico de son Hevi.
Esta premura na gravación deu como resultado dúas pezas que titula Bisaxual.
Si, porque nelas uso dous saxos. Fago dúas tomas, e gravo cadanseu saxo pola súa pista, con efecto estéreo. Unha dedicada aos meus grandes amigos Cecilia e Lokis: Cecilok. Outra a David Bowie, facendo un xogo de palabras.
Xa que falamos de músicos que admira, salta á vista a dedicatoria a dous rompedores, vangardistas, e referentes no free jazz, como son Anthony Braxton e Steve Lacy.
A Lacy tiven oportunidade de coñecelo en xuño do 97 na Coruña, onde se prestou a darme dúas clases en privado. Aprendín moitísimo. Descubrín segredos de afinación do saxo soprano, da súa experiencia como mestre deste instrumento. Tocou con Thelonious Monk, Cecil Taylor e toda a vangarda europea desta música. Steve Lacy era o meu referente, por iso a elexía que lle dedico, escrita o día da súa morte o 4 de xuño de 2004. A Braxton tamén o coñecín na Coruña despois dun concerto, e a pé de escenario deixoume ollar as partituras e conversamos mentres el recollía os instrumentos. En xaneiro de 2015 fun a Madrid a un concerto seu en La Casa Encendida; acordábase de min e convidoume ao camerino, onde compartimos viño e risas.
Cónstame que é vostede un gran lector. Hai tamén espazo para homenaxear a Julio Cortázar (ao longo de tres temas continuos) e a Juan Goytisolo.
Alí Babá nace nunha viaxe que fixen a Marrakech; os locais chamábanme Alí Babá. Ademais xorde polo que me inspirou a praza de Jamaa El Fna, que Goytisolo puxo en valor. A peza foi creada-soñada alí, no 2000, foi onde fixen o bosquexo. Co libro de Cortázar armei unha especie de suite, mais non sexamos grandilocuentes. Deixámonos influír por calquera mostra de arte que nos inspire. O jazz respírase na obra de Cortázar, non só en Rayuela, senón tamén (e sobre todo, para min) en El perseguidor, relato marabilloso que releo todos os anos. Estou aberto a seguir medrando como persoa, isto é un camiño infinito: canto máis sabes decátaste de que menos sabes.
Que patrón segue na creación dos temas?
Hai pezas cerradas, e outras que se crean no momento. Por exemplo OR-4613-U, pola matrícula do meu primeiro coche, que foi ao desguace este verán, é unha sorte de elexía e xoguei coas propias letras, buscando a sonoridade de cada grafía e cos ritmos de cada cifra, dándolle ao número 1 a posibilidade de improvisar. É unha brincadeira a dúo entre trompeta e saxo. No caso de Fun Killer, descubrín despois que era o pallaso asasino. Eu xogaba co verbo galego “fun” e “asasino”. Quen non atropelou un gato? Unha noite atropelei un raposo e sentinme fatal, un asasino. Saíume unha peza funky. Hai unha ambientación, gaña sentido co que descubrín a posteriori, o do pallaso asasino. Podemos facer alusión a certos personaxes, á hora de executar ordes ou políticas que levan a situacións tan duras como suicidios, mortes, miserias…
Agora leva máis de dez anos asentado en Noia. Precisamente pecha o disco con Domingo en Noia, que podería ser a banda sonora desta entrevista.
Si. É o que se denomina paisaxe sonora. Recolle os sons das rúas unha mañá de domingo, camiñando a lugares como A Pedrachán a gravar os diferentes sons da auga correndo.
Tamén se escoitan pasos na grava.
Son no cemiterio de Santa María a Nova. Unha homenaxe aos mortos da vila.
Por que aos mortos e non aos vivos?
Porque os vivos son os fillos dos mortos.
Nota: a primeira foto é o Pablo Sax Trío, de esquerda a dereita, Pablo Sax, Sergio González e Pablo P. Sanmamed. A segunda é Pablo Sax. Ambas as dúas son obra de Manuel Lestón.
