Alba Cid (Ourense, 1989) vén de publicar o seu primeiro poemario, Atlas (Galaxia, 2019), unha cartografía que reúne a voz poética da autora durante os seus últimos cinco anos. Un libro no que “os poemas e as fotografías fan calas nos cinco continentes”, que crecen das fascinacións para desprazárense “adiante e atrás na historia á procura de encrucilladas luminosas”. Conversamos coa poeta sobre este novo planeta que é o Atlas, sobre o proceso de escrita, a fotografía e a literatura na actualidade.
Poeta e investigadora en literatura contemporánea, Alba Cid conta xa cunha dilatada traxectoria. Desde Poética da casa (2006) até a antoloxía No seu depregar (2016) de Apiario. Máis dunha década a partillar fascinacións e curiosidades, como a súa "Historia apócrifa..." que fixo cala no Poem-a-Day e que levou por vez primeira o galego a esta parte da Academyt of American Poets. Habitual de recitais e encontros poéticos, a poeta tamén publica versos de creación e recensións nas revistas Grial, Dorna, Luzes e Tempos Novos, e ilustra e mantén un "Gabinete de Curiosidades". A fascinación continúa con este Atlas, unha obra que descobre fíos, "un poemario de sedimentación", co seu aquel de titán, fonte e río a un tempo, para ensanchar marxes e disolver xéneros.
Comecemos polo título, Atlas. Un libro de mapas poéticos. Que ten de cartografía? Ou de titán, de cargar o ceo nos ombros?
Atlas foi un poemario de sedimentación: o certo é que a arquitectura chegou unha vez comecei a dispoñer o traballo poético destes últimos anos. Aquela serie de poemas longos e numerados, de “historias apócrifas” e mapas antollábaseme un atlas persoal, unha especie de imago mundi. Quizais, porque os poemas eran pequenos tratados a través dos que lera o mundo, ou certas actividades e prácticas culturais no mundo, a natureza ou os afectos. Tamén, porque todos os poemas remitían a máis dun espazo, e acabei tendo un ciclo por cada continente, máis un polo (o Ártico). E que hai do titán? Precisamente unha tardiña deste outono pasado, no alto da torre octogonal dun observatorio astronómico do XVIII, en Oxford, albisquei unha estatua do titán cargando a terra sobre os ombreiros: por veces é iso o que unha obra intenta, termar, soster, ensanchar as marxes do dicíbel e do comprensíbel, disolver ou inventar xéneros... transformarse en cordal do Atlas, mesmo.
O conxunto do libro xunta poemas que viron a luz anteriormente en libros colectivos e tamén en revistas como Grial, Luzes, Tempos Novos e Dorna.
Si e non, o libro recolle poemas escritos nun arco de cinco anos, algúns editados ou recitados (coma a historia inicial, “Historia apócrifa dos tulipáns ou as alucinacións nos Países Baixos”), outros de circulación moi restrinxida ou inéditos, coma o ensaio de peche. Pero tamén foi un traballo de decantación, de saber o que quedaba, por agora, ás portas do poemario.
A fascinación como motor da escrita. A obra abre xa con ese “Oh to be a dragon” de Marianne Moore, e pecha cun “Then we shall be free, freer than angels, ah, perfect” de D. H. Lawrence. Toda unha declaración de intencións.
Quero crer que, tanto como o coidado, a esixencia, é doada de ver a liberdade e o xogo, o divertimento enorme co que encarei certos detalles do libro. Refírome a esa cita de peche de Lawrence dicindo “ah, perfect”, refírome ao colofón ou á necesaria inclusión das imaxes.
A min gústame observar e tirar dos fíos, gústame coñecer ou intentalo, e ás veces iso fai que acabe pensando, por exemplo, violencia e afectos por medio da pesca con corvos mariños. E que nese poema se transparenten todas as figuriñas e representacións da xustiza que tiven a man, versos alleos, fotografías. Realmente, non hai límites entre o ordinario e o extraordinario, ou se os hai, poden mutar nun abrir e pechar de ollos: seguramente a miña proximidade con calquera das prácticas culturais que entran nos poemas acabe por ser máis grande da que terei nunca con outros “produtos” do noso momento. E supoño que está ben que así sexa, é unha aposta, é a miña mirada.
A dedicatoria coa que abres o libro é tamén unha forma de ensanchar marxes. Desde Seoane até Anne Carson, Charles Dickens, Pound, Claudio Rodríguez, Paul Celan, C. D. Wright, Wallace Stevens, John Ashbery, Edgar Allan Poe. A xenerosidade de partillar e dialogar abertamente con voces tan míticas coma diversas.
É ben curiosa. Falando de voces, divertinme moito escribindo os créditos ou “invocacións” iniciais, sentíaos como un pórtico necesario, feliz e disperso, unha homenaxe que tiña que ser. Tamén un pequeno manifesto, un modo de mostrar as cartas, de dicir: antes de máis, velaquí unha parte do que me constrúe (a min, ao Atlas), parte do aprendido, que sempre será de signo interartístico e cambiante: pouco importa se vén da observación do ciclo da lunaria, das formas de Seoane, dos diarios de Sei Shonagon no Xapón do século X ou dos de Paul Klee, incluso dunha web sobre a fauna dos ríos galegos. Coma se de cada unha desas figuras, especies ou obxectos, mesmo dos lugares, puidese extractarse unha poética distinta, pero todas elas contasen.
Ademais, é bonito que empregues a palabra xenerosidade: ocórrenseme poucas cousas mellores que descubrir fíos, chegar a autoras a partir doutras autoras, do azar, ou da palabra dun amigo. Diseminados polos poemas, ás veces agochados tralas cursivas, hai outras, outras voces impactantes, como a de Canetti ou Bishop.
Remata con “Ensaios ou as flores de okra abriron e pecharon durante a eclipse”. Aquí fotografía e palabra acaban por fundirse.
Si, o ensaio final parte de varias fotografías a unha Canna indica que temos na aldea, fotografías “anotadas” embaixo, nunha especie de diálogo tempo a través con Karl Blossfeldt, cuxas fotografías en primeiro plano de plantas fascinaron aos botánicos da época e chegaron ata nós.
Habería bastante máis que perfilar respecto desa última parte, pero en suma, coido que no Atlas as imaxes son case “pasaxes visuais” nos textos, ás veces son ilustración e outras non exactamente, máis ben unha ancoraxe no real (ou unha ancoraxe no que foi e xa non é) para poemas con varias capas, nos que o xogo entre realidades, ou entre real e ficcional tamén é evidente. Por outra banda, hai unha relación xa asentada da fotografía como material literario, non só documental: non habería máis que pensar en Sebald... é coma se por veces, fotografía e texto se precisasen, se enriquecesen, sen redundancias.
Chamamos a atención para a importancia do espazo na súa escrita, dos obxectos, do tanxíbel, o ver, tocar. As historias como motor, como con vida propia.
Supoño que si, por exemplo, as “historias naturais” dalgunhas especies como motor, e as “historias apócrifas” como resultado e relato persoal: quizais un relato nas estremas, xogador, fragmentario por veces, e con todo, resistente. Contei algunha vez o peso que a poeta Marianne Moore, coa que abre o libro, lle daba á “fascinación” azarosa, pero non foi a única: en todo caso, penso que ao nivel da pulsión comunicativa —que en min non é tanto mostrar como compartir o desexo de ver—, está o deber respecto da experiencia orixinal, respecto da visión, sentimento ou transparencia que acabas por cristalizar en palabras. Interésame tamén a plasticidade, que se intúe na túa pregunta: aínda que poida parecer un libro de traballos invisíbeis, ou intelectuais, hai moito de corpóreo nel, hai un intento case físico de se aproximar, por exemplo, aos obxectos.
Nese sentido é ben centrífugo, procurando chegar ao que está arredor, ou por aí fóra. Pero por máis variedade que haxa, penso que o Atlas non é un catálogo, nin cataloga; nunca foi unha colección de estampas, aínda que atesoure cromos e atravese espazos. Entre os elementos queridos, tamén as eclipses que abren e pechan o libro: resultaríame difícil recordar como cheguei a ese códice de mediados do XVI, pero si recordo canto me sorprenderan as miradas entre os planetas… representar eclipses así parecérame marabilloso! Para máis, as eclipses cargan cunha historia e unha etimoloxía potente —de novo a teima da etimoloxía, ese tocar as raíces das palabras—, unha “desaparición”, un “abandono”, e algo diso hai sempre en calquera acto creativo real, para min.
Para enganchar novamente co tema de fotografía. Que hai da portada?
Tivo algo de encontro azaroso, destes que saen ao paso na rede. Trátase dunha fotografía de Matthieu Paley, fotógrafo que visitou en múltiplas ocasións a área do norte do Paquistán onde se tomou a imaxe. A escena imantoume desde o inicio, sobre todo polo vitalismo e o movemento; tamén porque nela non había exotismo, senón naturalidade. Pensei daquela que se parecía á poética do Atlas, ou á mirada. Refírome á complicidade e ao compromiso co que nos move, ese círculo que as rapazas forman, xogando ao voleibol no alto da súa aldea, nas montañas do Karakorum. Seguindo o balón coa mirada, entregadas.
É activa en redes sociais, penso en instagram, onde artella unha especie de "caderno poético", @ollobasilisco. A imaxe ten de xeito intrínseco moito peso. Inflúe dalgún modo na súa escrita? Que lle ten achegado -literariamenteunha rede como instagram ou incluso de conexións con outras autoras. É un novo campo a ter en consideración (coido que por veces igual está un pouco deostado)?
As redes teñen os seus tempos, e a miña frecuencia no emprego delas foi variábel, como o seguirá a ser. Aínda así, a miña preferencia por Instagram vén de lonxe (a conta debe ter uns 7 anos!). Pode influír en tanto é un lugar de encontros e descubertas artísticas, non tan distinto doutros (a biblioteca do CGAC!), amais de facer as veces dunha especie de diario visual, mesmo de caderno, con arranques de poema e apuntamentos.
En canto ao que me ten achegado, literal e literariamente, comezaría polos azares impensábeis, os diálogos: amizades nas antípodas, que naceron da etiquetaxe puntual dalgunha das miñas autoras de cabeceira, vínculos duradeiros con outras persoas de aquí e non tan aquí, e ese pulso do que falabamos, case diarístico. Tamén, claro é, un espazo no que vehicular traballos variados, ou dar noticia deles.
Coma con tantas outras cousas, estou convencida de que os marcos están a mudar: cando menos os da socialización dos textos literarios, por máis que certas instancias tarden en aceptalo, e tamén canto poida xerarse nas redes. Nin a inmediatez é unha condena, nin as redes, todo dependerá das creadoras en cuestión.
“Unha columna asmat” está dedicado “a Fran” [Cortegoso]?
Si, é un poema para el, como para el é o título do poema de Wallace Stevens que inclúo na cita do comezo (“Nomad Exquisite”)... é máis: a vida inicial deste texto foi o soporte audiovisual. Tras o falecemento de Fran, persoas do seu círculo próximo organizaran unha homenaxe no teatro de Pontevedra: a min o acto collérame en París (unha cidade que compartira con el poucos anos atrás, por certo), e o meu modo de participar fora xustamente ese, escribín, montei e enviei un videopoema, desde un apartamento do XIIIème, unha “columna asmat”. Ademais, da maneira máis casual, o día previo á presentación do Atlas en Santiago de Compostela, este decembro, fun consciente de que se cumprían 5 anos exactos da presentación de Memorial e danza no Medusa. Fran é irremprazábel, por compromiso poético, por ausencia de toda pose.
Ten participado en ben diversos recitais poéticos. O último foi o Ciclo NEXOS, con outras poetas como Carlos Catena Cózar ou Claudia Caparrós, na Fundación Luis Seoane. Música e poesía que tan de encaixar son. Como se respirou o ambiente?
A proposta de NEXOS partía do RESIS festival, coa intención de poñer a dialogar diferentes artes, neste caso a poesía, coa música contemporánea. Resultou unha cita vibrante, coa Fundación Luis Seoane ateigada de xente, tanto por termos en directo as estreas de tres compositores galegos (Hugo Gómez-Chao Porta, Xesús Iglesias González e Federico Mosquera) como polo debate iniciado entre eles e as poetas que vés de citar, debate que daría para moito máis.
Recentemente foi premiada pola Academy of American Poets canda a web Words Without Borders. A primeira vez que un poema galego foi difundido no Poem a day.
Así é, por obra e graza de Jacob Rogers (que volveu ser galardoado como tradutor hai poucas semanas!), a versión inglesa de "Historia apócrifa do descubrimento das migracións..." foi este verán un dos 4 poemas gañadores dun certame entre a web Words Without Borders e a The Academy of American Poets. Presentáranse setecentos orixinais, desde máis de medio cento de linguas… E velaí, entre os gañadores, estaba o poema das cegoñas, canda textos desde o chinés, coreano e o español. Todos eles, na súa versión orixinal coas respectivas traducións, foron compartidos ao longo do mes de setembro en “Poem a day”, unha iniciativa fantástica e xa célebre da citada Academy. Foi tan grande a sorpresa como a honra, e a recepción da versión inglesa trouxo outras sorpresas e alegrías, alén de vir a confirmarme a sensación de que o poema xa colleu vida propia, ben lonxe da miña vista.
Entre outros proxectos, vén de colaborar na Poesía reunida da poeta Chus Pato en Ultramarinos, con tradución de Gonzalo Hermo.
O que vén de saír é o segundo volume desta Poesía reunida de Chus Pato verquida ao castelán. Co nivel de detalle propio de Ultramarinos, acompaña sempre ás obras un prólogo inicial (velaí o meu labor principal), unha selección de “Contextos” e notas variadas, que arroupan as obras e abren outras portas para o lectorado receptor. Trátase dun proxecto ambicioso sobre o traballo doutra poeta irremprazábel, guiado con tanta esixencia como mimo polo editor e poeta Unai Velasco.
Como colaboradora de Radio Galega, onde dá conta da actualidade poética galega, que cartografía nos pode facer da literatura galega na actualidade?
Teño para min que esa cartografía é pouco abordábel nunha resposta, pero con todo, malia ás posíbeis puntualizacións que poderían facerse a esa “época dourada” tan mentada á hora de caracterizar a poesía galega contemporánea desde hai máis dunha década, podo responder atenta ás distancias. Tanto por vivir fóra boa parte do tempo como por facer memoria de certas experiencias arredor da poesía de toda a península, a sensación resultante é sempre a mesma: desde o exterior percíbese a variedade e a calidade das propostas poéticas en Galicia, así como o camiño andado en certas rupturas con respecto ao “lírico”, moito menos asentadas noutras tradicións.
