FRANCISCO P. LORENZO, GAÑADOR DO BLANCO AMOR DE NOVELA

"Achegueime á novela rosa pola súa condición popular e para relatar unha historia de amor homosexual"

O escritor e xornalista Francisco P. Lorenzo defende sen complexos que Cabalos e lobos, a novela coa que vén de gañar o Premio Blanco Amor, é un melodrama. 

Francisco P. Lorenzo
photo_camera Francisco P. Lorenzo

O amor e a liberdade transitan por esta súa primeira novela que naceu vai para vinte anos, cando a estructura, ese eixo imprescindíbel, comezou a se fraguar na súa cabeza. 

Cítame no Derby, no café no que tantas entrevistas leva feito, anota, e eu decátome de que o xa desaparecido café do mesmo nome de Vigo é unha das referencias que pechan a novela. Á fin, é a súa maneira de poetizar a vida ou de vivir a literatura, como el explicará nesta entrevista, a última conversa que mantemos sobre Cabalos e lobos, unha novela que ten o seu nacemento hai arredor de vinte anos mais que desacougou ao autor nos últimos catro. Despois dunha entolecida semana de parabéns que revolucionou a súa vida, Francisco P. Lorenzo volve á serenidade e fala de vagar desta primeira obra que o descubre como o que moita xente xa o recoñecía, como narrador e constructor de historias. 

-Cabalos e lobos responde á profecía cumprida? É dicir, en certa medida parecía agardarse que nalgún momento vostede se descubrise como escritor... 

Existía esa percepción porque levo moitos anos dedicándome ao oficio da escrita na prensa e, polo tipo de información que fixen, polas persoas ás que entrevistei e polos temas que tratei podíase intuír unha certa preocupación literaria. Iso mesmo ao que te refires percibiuno xente coa que traballei e tamén que me lía. Por outra parte, cando comecei a escribir o blogue notábase tamén que os temas respondían a unha preocupación literaria, no tratamento que lle daba podíase intuír que tiña a teima de escribir, que me viña xa desde sempre. O xornalismo, en certa maneira, era o oficio que me permitía estar máis apegado a aquela idea, á escrita. Desde neno soñaba con ser escritor e facía poesía. En certo xeito, esta novela cumpre esa dupla expectativa, a que había ao arredor e a miña propia. Desde neno agardaba que isto pasaba mais tamén sabía que hai cousas que non podes escribir ate certo momento. Foi, por así dicilo, un proceso demorado de decantación. 

-A súa escrita coñecíase polo seu traballo xornalístico e polo blogue Un país en lata”, a novela vai sorprender aos lectores?

Agardo que si. Non é a novela que se agarda do autor de “Un país en lata”. Tiven, desde o inicio, vontade de non duplicar o estilo. Na escrita literaria predominou a preocupación por ser depurado, por ir máis ao gran. Na escrita para o blogue son máis barroco, talvez máis elaborado tamén. Na novela tiven a pretensión dunha escrita que fluíse moito, moi accesíbel, que se lese moi ben. Quería que puidese acceder a ela a maior parte da xente, que fose un estilo diáfano, sen interrupcións. Iso vai sorprender ao lector habitual. As preocupacións, as obsesións mesmo están aí. A memoria, a cidade como espazo, a defensa da liberdade e a denuncia da censura e a represión transitan a novela e tamén presiden as temáticas do blogue mais a escrita é ben distinta. 

-Para un xornalista, ao que se lle presupón rapidez na escrita, tardar case catro anos en dar por finalizada unha obra mídese case nas beiras dunha eternidade. Que pasou coa novela para que o proceso fose tan longo?

Cando me enfronto á ficción teño un plus de responsabilidade, máis extremo que no xornalismo, onde tamén existe mais non de maneira tan rigorosa na escrita. Polo meu oficio teño habilidade para a escrita, o que ocorre é que é moi diferente relatar unha realidade obxectiva a armar unha historia na túa cabeza, facer un relato que flúa, que sexa comprensíbel, extenso, con moitas polas. Tardei catro anos, si, un proceso no que interrompín a escrita en varias ocasións. Certo é tamén que escribo sobre seguro, é dicir, non volvo atrás. Podía escribir un parágrafo diario mais ese parágrafo ficaba con firmeza. Foron catro anos mais a raíz, o inicio era moi anterior. Respondía a un esquema que tiña na cabeza e que foi o que me custou máis tempo elaborar. Comecei a armar a historia arredor de 1995. Por iso a novela ten moito de celebración para min, por se tratar do traballo de boa parte da miña vida. 

-A historia comeza arredor dun edificio da Gran Vía, unha construción que estivo tamén na orixe da escrita e que vostede coñece agora á perfección. Por que precisou meterse no tempo e na cidade de maneira rigorosa -obsesiva por veces, diría- para botar a andar a escrita?

Foi o punto de partida. En primeiro lugar, polo seu valor icónico. Logo polo significado arquitectónico, por como foi realizado, as circunstancias da construción... Interesábame a súa centralidade na cidade e tamén que, malia ese carácter central o seu aspecto exterior transmite certa sensación de abandono. Dalgunha maneira aí confluía todo o que quería facer, unía no mesmo plano a historia íntima dos personaxes que o habitaban, a historia do século e a cidade como espazo. Atopei unha especie de vórtice, o lugar no que ocorrían as cousa, o espazo común sobre o que ía construír a historia. O proceso non foi á inversa, non ideei antes os personaxes. O espazo impúxose no inicio, o edificio da Rápida acaía aos meus intereses, e a través del podía mostrar como os espazos íntimos delimitan as nosas vidas. 

-Que os personaxes que protagonizan o libro sexan da burguesía acomodada da cidade foi tamén unha sorpresa. Por que optou por esa clase que, como ten dito, non é a súa?

O propio edificio é emblema da burguesía, un lugar de destaque no medio da cidade. Na novela debúxase case como unha torre de marfil. Desde ela vese toda a cidade mais alónxase dos conflitos que hai máis abaixo. Un dos protagonistas chega a reflexionar sobre este tema, sobre a elevación que ten sobre o que está ocorrendo a ras do chan que fai que conserven o seu estatus e tamén a distancia. Interesábame recrear ese estatus. Persoas que leron a novela téñenme dito que parece que pertenzo á burguesía e nada máis lonxe. Talvez sexa polo coidado que tiven á hora de reproducir a linguaxe íntima e tamén os obxectos e espazos. A obsesión polos obxectos, case o fetichismo, está presente en toda a novela de maneira que un dos personaxes chega a dicir que a familia Beckmann deposita máis confianza nos obxectos que nas persoas. A preocupación polos cartos, polos negocios, tamén está presente. Dáse conta da historia dunha familia de orixe alemá chegada a Vigo despois da I Guerra Mundial, que entronca coa cidade e constrúe un emporio, a preocupación pola súa imaxe e para que ningunha información poda mancala. 

"Teño atracción polos xéneros desprestixiados porque son os que máis verdade levan dentro de si. Están máis lonxe da construción intelectual dunha novela ao uso e toca máis a membrana". 

-Esa impostura social interesáballe para situar a historia de amor prohibido entre dous homes?

Digamos que era, pola contra o espazo no que podía ser tolerado socialmente. A novela recolle a historia dun amor gai e o feito de ser un dos homes cachorro da burguesía da cidade aporta certa permisibilidade social que non habería sobre un proletario. Iso facilitaba a realización desa historia clandestina, que existira mesmo. 

-Opta polo melodrama, un xénero que, en certa maneira, responde a unha tradición próxima á literatura popular. Por que camiña por esa vía  que, ao meu ver, está alonxada do que se podía agardar de vostede?

Dicía Cunqueiro que a literatura galega non estaría normalizada até que non tivera unha novela rosa propia. Quixen ensaiar esa vía, facer unha evocación, unha sublimación da novela popular, a que as xeracións anteriores a miña consumiron e leron. Nun episodio da novela remítese a miña avoa que, no portal da súa casa, nas Travesas, intercambiaba novelas rosas. Estaban colgadas nun cordel, coma se fosen roupa. Tiña vontade de facer a novela rosa nun dobre sentido, por unha parte pola súa condición popular e tamén porque relata unha historia homosexual. A conxunción destes dous feitos non existían. É dicir, non había ningunha novela rosa con protagonista gai.  Vargas Llosa dicía que o culebrón ten máis a ver coa vida real que a novela, que a ficción. A min atráenme especialmente,narran unha vida máis certa, máis intervida e chegan con facilidade á xente.Tamén tirei polo melodrama porque ten moito de visual e eu bebo literariamente do cine. A planificación do cine é fundamental para min e o xénero do melodrama, do cine norteamericano dos anos cincuenta ou sesenta é unha influencia básica. Douglas Sirk e as leading ladies, o papel das mulleres que na novela é fundamental. A conxunción de todos estes elementos decidiu que optara por esa liña. 

-Os riscos eran fortes, por unha parte, estaba o perigo de pasarse nese carácter melodramático, atravesar esa liña invisíbel e, pola outra, significa achegarse, con certo desprexuizo, a un xénero máis ben pouco valorado

Sempre pensei que podía estar no límite e que nalgún momento podía atravesalo, é dicir, escribir un episodio excesivamente romántico, sentimental, ou que provocase risa. Tiven moito afán porque non ocorrese e coido que logrei ficar no límite, na fronteira. Esa foi unha pregunta que lle fixen ás persoas próximas ás que lle din a ler a novela. Fálase de amor, de como se loita polo amor, da maneira na que se defende a liberdade, de amores imposíbeis... Era un risco mais teño atracción polos xéneros desprestixiados porque son os que máis verdade levan dentro de si. Están máis lonxe da construción intelectual dunha novela ao uso e toca máis a membrana. Cando vemos un culebrón, un melodrama, parécenos extremo pero en verdade na vida acontecen episodios similares todos os días. Calquera sabe de segredos ocultos nas familias, dun tío do que se descoñecía a súa vida mais do que se sabía que algo estrano pasaba... o silencio é un alimento para as historias. Quixen levar a primeiro plano episodios que acontecen en todas as familias, que acontecen en todo o mundo. 

-O amor é de sempre tema literario mais son as paixóns tan descarnadas as que alimentan as serie B ou mesmo C?

Trátase dun prexuízo absurdo porque, se te pos a pensar, o amor e as paixóns son o que máis lle importa á xente. O amor da parella, o filial... Dáse como un prexuízo á hora de abordar o tema por medo a semellar brando, sensibleiro mais eu non fixen máis que contar as preocupacións que a xente ten. Que dous homes non poidan vivir o seu amor é un acontecemento dramático que ocorre aínda agora e non deixa de responder ao xermolo das traxedias literarias de sempre: dúas persoas que non poden realizar a súa relación e como poñen todo da súa parte para poder vivilo en liberdade. 

"Tiven o convencemento de que esta historia estaba sen contar. A maneira en que os homes e mulleres gais e lésbicas tiveron que vivir o seu amor nunha etapa de represión como a ditadura de Franco"

-Cabalos e lobos vai ser tamén das poucas veces nas que unha relación gai teña un papel principal. 

Tiven o convencemento de que esta historia estaba sen contar. A maneira en que os homes e mulleres gais e lésbicas tiveron que vivir o seu amor nunha etapa de represión como a ditadura de Franco e como tiveron que construírse nun tempo tan difícil. Tiven dúbidas á hora de enfrentarme a ela de se tiña que facelo como xornalista ou como narrador porque por momentos me parecía que pedía unha crónica histórica mais iso era outro traballo e tampouco quería que fose o eixo da novela. É unha historia máis de “Cabalos e lobos” mais sentín vertixe como non sentín noutro momento da novela, ao me enfrontar a outro feito narrado. Teño testemuños persoais, sei que existiu mais non estaba narrado. Sentinme no abismo, sabendo que estaba a contar unha historia importante e que tamén me afectaba a min persoalmente mais da que non tiña referente literario. Acudín a outras testemuñas de autores e construín a vivencia dun amor homosexual dos anos sesenta e setenta para dotalo dun prestixio que non tivo.  Sinalado pola sociedade, condenado pola lei e perseguido e eu quería levalo a primeiro plano e colocalo en pé de igualdade co resto das historias de amor que hai no relato. Na novela dáse unha continuidade polo nexo filial de tío a sobriño e o lector pode ver como as cousas mudaron, como existe unha certa redención a través do rapaz, dunha liberación que fai que se desprenda das cargas e camiñe libre. Pese a ser unha novela moi dramática, quixen dar esa luz, representada por un rapaz de dezaseis anos que vive a súa vida, sen ser cuestionado. 

-Esa vontade de liberación existe en todas as personaxes de maneira que a busca da liberdade é un dos grandes temas da novela. 

Viven ese fogar como unha cela, como un lugar desde o que teñen que buscar a saída, procurar esa liberdade, desprenderse dos segredos, do medo e a culpa, tres elementos que están moi presentes. Paula Costa Beckmann di que todo o que herdou da familia leva impreso dúas marcas de auga, que non se ven mais están aí, o medo e a culpa. Ocorre na familia e ocórrenos a todos os que medramos cuns valores concretos e o combate é desprendernos desas cargas, obxectivo tamén dos personaxes da novela. 

-A herdanza perversa da relixión, á que vostede lle ten dedicado textos iracundos. 

O influxo que a educación católica tivo sobre nós é o que nos impide camiñar. É imposíbel construír nada sobre os valores que nos inculcaron, o medo e a culpa. A xerarquía eclesiástica, presente a modo de denunciante, foi a que nunha simbiose coas autoridades da ditadura mantivo este país asoballado durante catro décadas. A novela rescata a memoria do que fomos e considera de vital importancia recuperar o pasado. Explicarnos a través do que fomos e por iso acude a feitos históricos que quixen enlazar coa traxectoria íntima das personaxes, que estivesen por algunha razón. Iso conduciu a un proceso moi demorado de documentación, exhaustivo, lindante por veces coa paranoia, pola vontade de saber todos os detalles para que a novela fora verosímil, para que todo puidera ser factíbel. Teño, poño por caso, documentada a  historia da construción do edificio, mesmo de cando era un descampado -título do capítulo central-, todas as fases de construción e tiven mesmo medo de que iso me paralizase porque non quería que parecese un catálogo de acontecementos históricos. 

"A novela rescata a memoria do que fomos e considera de vital importancia recuperar o pasado".

-Ese universo chegou entón a desacougalo?

A miña condición de xornalista impídeme imaxinar máis alá do que pasa e o que aconteceu foi realmente unha obsesión. Quería que fose factíbel a narración do ascenso da familia burguesa nese contexto e a descrición da súa vida. Non quería mesturar ficción con realidade porque me altera moito cando non son quen de discernir ambos ámbitos. Pese a que a familia non existiu todo o que acontece -os espazos, as ambientacións, os feitos históricos...-son completamente reais. 

-E se ese era o punto de partida, por que non tirou por contar unha historia tamén real? 

Coa novela quixen fiar unha serie de historias e obsesións. A miña vontade era poñer en contacto todo iso, que a novela me explicase a min, aquelas cousas que me obsesionan. Como xornalista non me podo implicar desta maneira nas historias, teño que manter a distancia. Na novela hai moito de min, no combate contra a represión, pola liberdade,... hai episodios concretos sacados da miña vida familiar. Por exemplo, o momento no que un pai e un fillo escoitan agochados nun armario o desembarco de Normandía reproduce fielmente un episodio que me narrou meu pai. 

-Polo que di, a novela recolle todo aquilo que, en todos destes anos, viviu con forza literaria?

Hai un proceso de decantación, de sedimentación das miñas vivencias, das miñas lecturas, das películas e a música que me conmoveron. Todo iso foi creando un universo que tiña que expulsar dalgunha maneira. Simone de Beauvoir dicía que hai cousas que non se poden escribir antes dos corenta anos. Esta novela, ao meu ver, pola miña experiencia vital, non tería sido posíbel. Quería que a novela me representase. 

-Esta é entón a novela que quería vostede escribir? É dicir, a novela da verdade, da descuberta da súa condición de escritor?

Así como a novela non podía acontecer noutro lugar que non fose Vigo -como sublimación da cidade, de calquera cidade- así tamén tiven claro que quería volcar toda a miña experiencia, o oficio de escribir, as vivencias.. Sempre hai a pretensión de volcalo todo cando se escribe a primeira novela e iso é un erro. Tentei que o nu non fose explícito mais que se vexa que estou aí. Plasmar a miña voz e a miña visión das cousas. Logreino, aí está o que me obsesiona, o que me preocupa. 

-Por todo o que conta,  pola feitura e polo esforzo de tantos anos. Que agarda agora que aconteza coa novela? 

A miña vontade principal e para o que escribo é para que a xente lea e agora mesmo saber que se publicará é algo que me alegra moito porque é a plasmación de que o meu traballo pode chegar ao punto que me interesaba, a que a xente teña o libro nas mans. Tampouco penso ir máis alá. Polo de agora éme imposíbel traballar en nada. Estou aínda colonizado polos personaxes e non son quen de pensar noutra historia. Se a recepción do libro é acorde coa do premio vai ser un éxito. 

-Como analiza esa recepción do premio, o amplo entusiasmo que tamén foi unha sorpresa?

Bótolle a culpa a que son vinte anos escribindo en prensa. Coñeces moita xente e teces moitas redes de afectos e creo que moita xente coa noticia viu que un dos seus leva un premio. Ás veces andamos fartos do establishment cultural e o meu nome puido aportar un extra de novidade porque moita xente nin sabia que escribía literatura. En definitiva, agardamos que nos sorprendan e recibímolo con cera alegría. 

-Por esa maneira na que fala do proceso de creación, intúese que o seguinte título está aínda moi lonxe?

Supoño que aprendín moito coa escrita deste libro, a afrontar un proceso que era descoñecido, a armar unha estrutura que foi, nesta primeira ocasión, un padecemento. Teño un pensamento basicamente marxista e tírome á estrutura e á contradición. Podía ter historias, sensacións, metáforas, mais faltábame a estrutura e cando a encontrei foi cando puiden avanzar. Ese proceso de aprendizaxe faime agardar que a seguinte a escriba de maneira máis fluída, con  menos padecemento, con menos ferro e menos dramatismo, ao mellor máis apegada á vida de hoxendía, sen ser que mergullar tanto na historia. Precisaba contar o que aquí vai e non podía escribir nada antes. Interrompina mais non naceu outra cousa. Até que non me desprendese dela non era quen de pensar noutra posibilidade. Agora estou en disposición de afrontar calquera outra unha vez que a miña misión está cumprida. 

-Esa vivencia da liberdade, á responsabilidade das decisións persoais,  achega Cabalos e lobos, á novela existencialista da que vostede é bo lector, en especial, de Camus. 

Inclúense mesmo citas concretas, algunha extensa de Simone de Beauvoir por exemplo, mais si, polas miñas lecturas -devoto de Camus, certamente- e porque o existencialismo é unha das miñas referencias de pensamento e aí está o ser humano na procura da súa liberdade. 

-O existencialismo foi clave literaria da nova narrativa galega, de Ferrín, Mª Xosé Queizán ou Franco Grande, que nacen á literatura nos tempos que vostede relata, tamén en Vigo, por certo. 

Tentei recrear ese momento da cidade no que as cousas pasaban, no que aparecían os libros de Pimentel, por exemplo. Tiven moi presente ese contexto cultural, coa década dos cincuenta e sesenta. Coincido coa nova narrativa nesa conexión coa literatura francesa -non na súa faceta máis experimental- e co existencialismo, en especial, pola súa busca da liberdade como aspiración máxima. Tamén no sexo e por iso é unha novela anti-pudor, con relato de experiencias sexuais fortes, narrados con contención mais que responden a esa libración que se busca ás veces nos descampados ou nas aforas dos bailes, cando a túa intimidade depende dunha lei que é a de Vagos e Maleantes. A vivencia da miña xeración non é moi distante ao que se conta e á percepción de un mesmo como elemento sinalado. Agora, felizmente, as cousas están mudando. 

-Advírtense outras referencias literarias, como Modiano e a cuestión da resistencia nun país ocupado, con esa trama alemá que tamén aparece na novela. 

O tratamento da cidade de París e da resistencia fronte ao nazismo interésanme de maneira especial na súa obra. O tema do colaboracionismo e de como a xente sobrevivía na ocupación está na obra de Modiano. Resistiuse mais só uns poucos deron a batalla porque a xente vivía nun estrano oasis. Literariamente é das épocas que máis me interesa. Modiano ou Perec están presentes. 

-Por que optou por un título tan metafórico como Cabalos e lobos?

É a metáfora de como a xente se comporta no medio do conflito. Unha das personaxes di que na guerra un ten que ser cabalo ou lobo. De repente vino claro e non fun quen de escoller outro. Despois, cando xa estaba decidido, publicouse un estudo do CSIC no que se dicía que só en dous lugares do mundo conviven en liberdade cabalos e lobos: Mongolia e Galiza. Era case coma un sinal e pareceume unha chiscadela do fado. A metáfora ten relevancia pola vontade poética da miña escrita, pese a non escribir poesía. Nas descricións, na maneira na que se expresan os personaxes hai moita poesía. Poetizo a escrita como fago ca propia vida, tentando darlle a todo un certo halo poético. 

Comentarios